Donald Trump, voor de rechter in verkiezingstijd

Donald Trump, voor de rechter in verkiezingstijd

Terwijl Donald Trump strijdt voor het presidentschap, vecht hij ook in de rechtszaal voor zijn toekomst. De voormalige president staat terecht in vier strafzaken waarvoor hij opgeteld meer dan 700 jaar celstraf kan krijgen.

2024 is een verkiezingsjaar zoals de Verenigde Staten niet eerder meemaakten. Net als in 2020 kiezen de Amerikanen tussen de Democraat Joe Biden (81) en de Republikein Donald Trump (77), maar met een aantal nieuwe complicerende factoren. Een keuze tussen de oudste president die de VS ooit hebben gehad en die zelf een afzettingsprocedure boven het hoofd hangt, en de ex-president tegen wie 91 aanklachten zijn ingediend en die zich steeds vaker bedient van autoritaire retoriek.

Donald Trump voert deels campagne vanuit de rechtbank, waar hij zich onder meer moet verdedigen tegen aanklachten als pogingen de democratie omver te werpen, het runnen van een criminele organisatie, openbaring van staatsgeheimen en fraude met campagnegeld. Hoewel Trump in alle gevallen zegt onschuldig te zijn, zou het kunnen dat hij vóór de presidentsverkiezingen op 5 november 2024 al tot een celstraf is veroordeeld.

Deze webspecial werpt licht op de vier strafrechtszaken die dit bijzondere verkiezingsjaar overschaduwen en geeft in de ‘FAQ’ antwoord op vijf cruciale vragen, waaronder: mag de president van de VS regeren vanuit de gevangenis?

Een roerige tijd

Laatste update: 6 juni 2024

Aanhangers van Donald Trump zeggen dat de rechtszaken bedoeld zijn om hem tegen te werken bij zijn herverkiezing. De beelden van Trump in het beklaagdenbankje — dan weer in de rechtbank van New York, dan weer in Miami, dan weer in Washington DC, soms meerdere keren per week — versterken dat beeld.

Bij iedere rechtszaak hanteert Trumps verdediging een vaste tactiek: telkens proberen zijn advocaten de start van een proces te vertragen. Zo voeren zij aan dat Trump als president immuniteit genoot en dus niet vervolgd kan worden voor de gebeurtenissen tijdens zijn vier jaar in het Witte Huis.

De vertragingstactiek lukte zowel bij de strafzaak rond de Capitoolbestorming, de strafzaak in Georgia over verkiezingsmanipulatie en bij de strafzaak over de verdwenen geheime documenten. Alleen over de zwijggeldaffaire rond Stormy Daniels heeft een jury zich uit kunnen spreken. Daarin is Trump op alle 34 aanklachten schuldig bevonden. Op 11 juli hoort hij van de rechter welke straf hij daarvoor krijgt.

Ondertussen heeft Trump zijn nominatie voor de Republikeinse presidentskandidaat zekergesteld. In juli komt de Republikeinse Partij bijeen om officieel zijn kandidaat te kiezen. In augustus volgen de Democraten. Op 5 november zijn de verkiezingen. En tussendoor wordt het nieuws geleid door de strafzaken tegen Trump, zoals ook in onderstaande tijdlijn is weergegeven.

Bestorming Capitool, 6 januari 2021
Bestorming Capitool, 6 januari 2021

De feiten

  • Verdenking: vier aanklachten waaronder samenzwering om de VS ‘te bedriegen’ en obstructie van een officiële procedure
  • Maximale straf: 55 jaar cel
  • Verwachte start proces: niet voor eind juni
  • Kans op uitspraak voor 5 november: onbekend

‘We fight like hell,’ zei president Donald Trump op de ochtend van 6 januari 2021 tegen een grote menigte die zich had verzameld in de buurt van het Witte Huis om te luisteren naar zijn speech. Hij had twee maanden daarvoor zijn herverkiezing verloren, maar weigerde zijn nederlaag te erkennen. Die middag zou zijn vicepresident, Mike Pence, in het Amerikaanse Congres de overwinning van Trumps Democratische tegenstrever Joe Biden bekrachtigen.

Trump hield al wekenlang vol dat er grootschalige fraude zou zijn gepleegd bij de presidentsverkiezingen van 2020: de uitslag was gemanipuleerd, de verkiezingen waren van hem ‘gestolen’. Hij vroeg Pence om niet Biden, maar hem, Trump, als rechtmatige winnaar uit te roepen. Dat druist in tegen de Amerikaanse Grondwet, probeerde Pence zijn baas duidelijk te maken. ‘Je bent te eerlijk’, zou Trump hem hebben toegebeten, zo schreef Pence later in zijn memoires So Help Me God.

Het is ongebruikelijk dat een Amerikaanse president rally’s houdt zoals die januariochtend in Washington DC. Van heinde en verre waren zijn fans naar de Amerikaanse hoofdstad gekomen. Vlaggen met Trumps campagneleus ‘Make America Great Again’ wapperden fier op hun trucks.

‘Als je niet keihard vecht, heb je geen land meer’, hield Trump zijn gehoor voor. ‘We zullen nooit opgeven. We zullen nooit toegeven.’ Zijn speech eindigde met een oproep naar het Capitool te gaan, waar Mike Pence en de gekozen Congresleden samenkwamen. ‘Ik weet dat iedereen hier straks naar het Capitool zal marcheren om op vreedzame en patriottische wijze je stem te laten horen.’

Vreedzaam werd het niet. Het protest liep volledig uit de hand toen betogers een raam intikten, het parlementsgebouw binnendrongen en zich een weg baanden door de gangen en zelfs aan het bureau gingen zitten van Nancy Pelosi, de toenmalige voorzitter van het Huis van Afgevaardigden. Doodsbange Congresleden verstopten zich onder bankjes en vicepresident Pence werd door de Secret Service weggeleid. De politie leek volledig onvoorbereid op de mensenmassa die Trump op de been had gekregen. Zo’n 150 agenten raakten gewond.

‘Go home’ en ‘We love you, you’re very special’, zei Trump die middag in een filmpje gericht aan zijn fans dat hij deelde op Twitter. Laat in de avond werd de sessie van het Congres hervat en werd Bidens overwinning officieel vastgelegd. In een rapport van de Senaat staat dat er rondom de Capitoolbestorming zeven doden vielen. Veel Republikeinse Congresleden die in eerste instantie geschokt reageerden op de aanval, stelden binnen een paar weken hun mening bij.

Trumps ontkenning van zijn nederlaag en de daaropvolgende bestorming van het Capitool hebben volgens deskundigen in grote mate bijgedragen aan de polarisatie in de Amerikaanse maatschappij. De Europese denktank International Institute for Democracy and Electoral Assistance concludeerde eind 2021 dat de Verenigde Staten een ‘democratie in verval’ is.

In november 2022 werd Jack Smith door de minister van justitie benoemd tot speciaal onderzoeker — en later tot aanklager — in de zaak tegen Trump. Hij klaagde in augustus 2023 de oud-president aan voor vier strafbare feiten, waaronder samenzwering met als doel een officiële procedure te belemmeren en een samenzwering met als doel in functie te blijven. Smith leidt overigens ook de zaak tegen Trump rondom het verdwijnen van staatsgeheimen uit het Witte Huis.

Tegenover de rechter in Washington heeft Trump gepleit onschuldig te zijn aan de aanklachten. Zijn advocaten wijzen erop dat Trump zijn aanhangers opriep op ‘vreedzame en patriottische wijze’ te demonstreren.

Daarnaast bepleit zijn verdediging dat Trump als president boven de wet stond en zodoende immuniteit dient te verkrijgen. Op basis daarvan moet de gehele zaak volgens hen geseponeerd worden.

Het proces zou van start gaan op 4 maart, de dag voor Super Tuesday. Dat is een belangrijk moment in de voorverkiezingen, waarop meestal duidelijk wordt welke kandidaat de meeste stemmen heeft binnengehaald. Maar de zaak is voorlopig aangehouden tot er duidelijkheid is over Trumps immuniteit. Het hof buigt zich daarover in de week van 22 april en komt waarschijnlijk eind juni met een oordeel.

Foto: Joseph Prezioso/AFPFoto: Joseph Prezioso/AFP

Proud Boys en Oath Keepers

Meer dan duizend demonstranten die aanwezig waren bij de Capitoolbestorming zijn aangeklaagd. Daaronder zijn leden van de Proud Boys en de Oath Keepers. Twee voormannen van die ultrarechtse militante organisaties, Ethan Nordean en Stewart Rhodes, zijn vorig jaar veroordeeld tot achttien jaar cel voor hun rol bij de bestorming.

Yellowstone Wolf

De bekendste Capitoolbestormer is ongetwijfeld Jacob Chansley, ook wel bekend als Jake Angeli, QAnon Shaman of de Yellowstone Wolf. Deze complotdenker, te herkennen aan zijn helm met bizonhoorns en speer met Amerikaanse vlag, betrad tijdens de bestorming de Senaatskamer en nam plaats op de zetel van vicepresident Mike Pence. Ook hij werd veroordeeld.

Geweerd van het stembiljet

Hoewel het allerminst vaststaat dat Trump om zijn rol bij de Capitoolbestorming wordt veroordeeld, is in meerdere Amerikaanse staten al geprobeerd hem van het stembiljet te weren voor de Republikeinse voorverkiezingen van 2024.

Daarbij wordt tegen Trump — de 45ste president van de VS — onder meer een clausule in het 14de Amendement van de Amerikaanse Grondwet aangehaald, die personen diskwalificeert voor publieke functies als zij deelnamen aan een opstand tegen de VS.

Inmenging verkiezingsuitslag Georgia
Inmenging verkiezingsuitslag Georgia

De feiten

  • Verdenking: in totaal dertien aanklachten, waaronder afpersing, meineed, het indienen van valse documenten en het afleggen van valse verklaringen
  • Maximale straf: 76,5 jaar cel
  • Verwachte start proces: onbekend
  • Kans op uitspraak voor 5 november: zeer onwaarschijnlijk

Na de door Joe Biden gewonnen presidentsverkiezingen van 2020 belde Donald Trump op 2 januari 2021 met de minister van binnenlandse zaken van de staat Georgia, Brad Raffensperger. Net als Trump is Raffensperger Republikein. Het telefoongesprek werd opgenomen.

Op de tape is te horen hoe de president een uur lang probeerde Raffensperger onder druk te zetten om de verkiezingsuitslag in zijn staat opnieuw te onderzoeken, ondanks dat hem herhaaldelijk werd verteld dat er geen fouten waren gemaakt. Trump kwam in Georgia 11.779 stemmen tekort ten opzichte van Biden.

‘Kijk eens’, zegt Trump op een gegeven moment, zo valt op te maken uit het transcript. ‘Het enige wat ik wil doen is dit. Ik wil gewoon 11.780 stemmen vinden, wat één meer is dan we hebben, want we hebben de staat gewonnen.’

Hoofdaanklager Fani Willis deed twee jaar lang onderzoek naar de zaak en kwam in augustus 2023 met de aanklacht. Het bewuste telefoongesprek vormt een belangrijk bewijsstuk. Opvallend is dat de aanklacht is gebaseerd op het speciale ‘RICO’-statuut (de Racketeer Influenced and Corrupt Organizations Act) in Georgia, dat is bedoeld voor bestrijding van maffiabazen en criminele bendes.

De aanklagers proberen te bewijzen dat er sprake was van een georganiseerde poging om de verkiezingsuitslag van 2020 te manipuleren. Ze spreken in de 98-pagina’s tellende aanklacht van een ‘enterprise’ met ‘leden en medewerkers’ die een ‘gemeenschappelijk doel’ nastreefden.

Later die maand meldde Trump zich op verzoek bij de gevangenis in Atlanta waar hij de aanklacht kreeg te horen. Hij werd geregistreerd onder gevangenennummer P01135809. Hij pleitte onschuldig te zijn en werd vrijgelaten op een borgtocht van $200.000.

Naast Trump staan achttien medeverdachten terecht, onder wie zijn voormalige advocaat en oud-burgemeester van New York, Rudy Giuliani, en Trumps vroegere stafchef in het Witte Huis, Mark Meadows. Hij is ook in het bewuste telefoongesprek te horen. Tenminste vier van de medeverdachten hebben schuld bekend, onder wie Sidney Powell, Trumps voormalige advocaat. Powell, die volledige medewerking aan het onderzoek toezegde in ruil voor strafvermindering, werd vorig jaar veroordeeld tot zes jaar voorwaardelijke celstraf en een geldboete.

Het proces in Georgia is misschien wel de risicovolste zaak voor Trump. Als hij eventueel president wordt, kan hij zichzelf geen gratie verlenen als hij wordt veroordeeld. Een Amerikaanse president kan alleen gratie verlenen voor federale overtredingen, niet voor misdrijven in een staat. Bovendien geldt in Georgia dat een verzoek om gratie pas mogelijk is, nadat iemand zijn straf heeft uitgezeten. Dat betekent dat als Trump inderdaad schuldig wordt bevonden, hij haast zeker de gevangenis ingaat.

Foto: Andrew Lichtenstein/Getty ImagesFoto: Andrew Lichtenstein/Getty Images

Mugshot

Trump is de eerste voormalige Amerikaanse president van wie een zogeheten mugshot werd gemaakt, de foto die is geschoten bij zijn arrestatie in de gevangenis. T-shirts, koffiemokken en andere merchandise met dat beeld erop zijn sindsdien razend populair onder zijn fans.

Ook in andere staten

Volgens de aanklagers beperkte Trump in zijn pogingen de verkiezingsuitslag te manipuleren zich niet tot Georgia. Ook in Arizona, Michigan, Nevada, New Mexico, Pennsylvania, Wisconsin en in het District of Columbia was ‘de enterprise’ actief, zo luidt de beschuldiging.

Aanklager in de fout?

Inmiddels is hoofdaanklager Fani Willis zelf verwikkeld geraakt in een schandaal vanwege een romantische affaire met een van de medewerkers in haar team. Door die verhouding is er sprake van belangenverstrengeling, zo beweert een van de medeverdachten van Trump, die op basis daarvan probeert de hele zaak geseponeerd te krijgen. Willis heeft de affaire toegegeven, maar ontkent dat er sprake is van belangenverstrengeling.

Onterecht bezit van staatsgeheimen
Onterecht bezit van staatsgeheimen

De feiten

  • Verdenking: in totaal veertig aanklachten, waaronder samenzwering met als doel de rechtsgang te belemmeren en het opzettelijk achterhouden van informatie over de nationale veiligheid
  • Maximale straf: 450 jaar cel
  • Verwachte start proces: nader te bepalen, stond eerder gepland voor 20 mei
  • Kans op uitspraak voor 5 november: onduidelijk

In de dagen rond zijn vertrek uit het Witte Huis in januari 2021 liet toenmalig president Donald Trump dozen vol spullen verschepen naar Mar-a-Lago, zijn resort in Florida waar regelmatig evenementen worden georganiseerd en jaarlijks tienduizenden gasten over vloer komen. In die dozen zaten tussen krantenknipsels, brieven, aantekeningen, kaarten en foto's ook staatsgeheimen.

Ondanks herhaaldelijke verzoeken van de National Archives, de instantie die alle officiële documenten na een presidentstermijn bewaart, kwamen niet alle officiële documenten retour. Onderhandelingen met Trumps advocaten om ook de overige stukken terug te geven, hadden niet het gewenste resultaat. In augustus 2022 deden FBI-agenten uiteindelijk een inval op Mar-a-Lago om de documenten veilig te stellen. Zij troffen 33 dozen in vaak onafgesloten ruimtes aan, sommige stonden zelfs naast het toilet opgestapeld in een badkamer.

Kort nadat Donald Trump in november van 2022 zijn herverkiezingscampagne had aangekondigd, heeft de minister van justitie een speciaal onderzoeker aangesteld, Jack Smith. Dat is dezelfde onderzoeker die ook Trumps rol bij de bestorming van het Capitool onder de loep nam.

In juni 2023 volgde de aanklacht, waarin uiteen is gezet wat voor soort informatie bij Trump thuis is aangetroffen. Volgens de aanklacht zaten er tussen de officiële documenten honderden staatsgeheimen over onder andere ‘defensie- en wapencapaciteiten van zowel de Verenigde Staten als buitenlanden, nucleaire programma's van de VS, potentiële kwetsbaarheden van de VS en zijn bondgenoten voor militaire aanvallen, en plannen voor mogelijke vergelding als reactie op een buitenlandse aanval’.

Trump wordt ervan beschuldigd dat hij de documenten onrechtmatig in zijn bezit had en er onzorgvuldig mee om is gegaan. Maar daar blijft het niet bij. ‘Het ongeoorloofd openbaar maken van deze geheime documenten kan de nationale veiligheid van de Verenigde Staten, de buitenlandse betrekkingen, de veiligheid van het Amerikaanse leger en personeel en de voortdurende levensvatbaarheid van methoden voor het verzamelen van gevoelige inlichtingen in gevaar brengen,’ zo staat in de aanklacht.

Na het horen van de aanklacht in de rechtbank van Miami pleitte Trump onschuld. Hij werd op borgtocht vrijgelaten.

Jack Smith vroeg om een versnelde startdatum van het proces; Trumps team probeerde het proces juist uit te stellen tot na de verkiezingen. Begin mei besloot de rechter in Florida, die — zo wil het toeval — door toenmalig president Trump is benoemd, de start van de zaak uit te stellen tot een nader te bepalen datum.

De hele kwestie maakt duidelijk hoe weinig zicht er in Amerika is op de omgang met staatsgeheimen. Ook bij president Biden en voormalig vicepresident Pence werden geheime documenten gevonden die zij niet thuis in bezit mochten hebben.

Foto: U.S. Department of Justice/UPIFoto: U.S. Department of Justice/UPI

In de badkamer

De FBI-agenten die Mar-a-Lago doorzochten, troffen de kartonnen dozen met staatsgeheimen aan in verschillende ruimtes op het resort. Zoals een balzaal, een opberghok, in Trumps slaapkamer en zelfs in een badkamer.

Dwarsliggen bij het onderzoek

De aanklacht gaat ook in op hoe Trump het FBI-onderzoek bemoeilijkte. Zo zou hij opdracht hebben gegeven de dozen met documenten te verplaatsen, zodat ze bij een huiszoeking niet gevonden zouden worden. Ook zou hij opdracht hebben gegeven tot de vernietiging van opnamemateriaal van de bewakingscamera’s op Mar-a-Lago.

Inkijkje voor onbevoegden

Donald Trump heeft op twee momenten in 2021 — dus na zijn presidentschap — staatsgeheimen laten zien aan mensen die niet bevoegd waren tot inzage, onder wie een schrijver, een uitgever en een medewerker van zijn campagneteam. Beide keren gebeurde dat op zijn golfresort in de staat New Jersey.

Fraude met campagnegeld: zwijgsom Stormy Daniels
Fraude met campagnegeld: zwijgsom Stormy Daniels

De feiten

  • Verdenking: in totaal 34 aanklachten die te maken hebben met het vervalsen van bedrijfsinformatie en het onjuist gebruik van campagnegelden
  • Uitspraak jury: schuldig op alle punten
  • Strafmaat: de rechter doet op 11 juli uitspraak. Trump kan voor ieder punt tot vier jaar cel krijgen.

Vlak voor de presidentsverkiezingen van 2016 voerde pornoactrice Stormy Daniels achter de schermen gesprekken met verschillende media. Ze had een scoop in de aanbieding: ze beweerde in 2006 een affaire te hebben gehad met de getrouwde Donald Trump.

Michael Cohen, jarenlang de advocaat en fixer van Trump, wist te voorkomen dat Daniels haar pikante verhaal aan de pers verkocht door haar zwijggeld te betalen, daags voordat Amerika naar de stembus ging. Ze kreeg $130.000, zo berichtte The Wall Street Journal begin 2018 toen de krant het nieuws wereldkundig maakte.

Cohen beweerde eerst dat hij het geld uit eigen zak had betaald maar toen hij later dat jaar werd aangeklaagd, getuigde hij onder ede dat hij haar het geld had gegeven ‘na afstemming met en op aanwijzing van een kandidaat voor een federaal ambt’. En hij bleek naast Daniels ook nog een andere vrouw namens Trump te hebben afgekocht. Cohen kreeg drie jaar cel voor belastingfraude, bankfraude en zijn rol bij de betaling.

Ondertussen startten de aanklagers in New York een onderzoek naar de betalingen zelf. Waar kwam het geld precies vandaan? En zijn er wetten overtreden met die betalingen?

De Trump Organization, de holding waaronder alle zakelijke activiteiten en investeringen van Donald Trump vallen, kreeg in 2018 het verzoek al zijn persoonlijke en zakelijke belastingaangiftes van de laatste acht jaar openbaar te maken. President Trump procedeerde tegen dat verzoek, maar hij ving bot, tot en met de Supreme Court, het hoogste rechtsorgaan van de VS. Het presidentschap kon hem niet afschermen voor deze strafrechtelijke onderzoeken en Trump moest zijn aangiftes overleggen.

Vanaf dat moment is het onderzoek naar Trumps rol bij de betalingen geïntensiveerd. In 2021 werd de Trump Organization aangeklaagd en ook cfo Allen Weisselberg. De aanklagers stellen dat Weisselberg onder meer dure cadeaus kreeg toegestopt, zoals een auto en een appartement zonder dat deze giften bij de fiscus waren opgegeven. Weisselberg bekende schuld en in december 2022 is de Trump Organization schuldig bevonden voor alle aanklachten van belastingfraude en het vervalsen van de boeken. In een civiele zaak die hiermee verband houdt, werd Trump op 16 februari 2024 veroordeeld tot het betalen van een boete van bijna $355 mln.

Ook richtten de aanklagers op Manhattan zich weer op de zwijggeldaffaire rond Stormy Daniels, waar de zaak allemaal mee begon. Medio maart 2023 stelde hoofdaanklager Alvin Bragg de zaak rond te hebben. Hij beschuldigde Trump van in totaal 34 strafbare feiten. Volgens Bragg heeft Trump opdracht gegeven voor het afbetalen van Stormy Daniels. Zwijggeld betalen is op zich niet direct strafbaar maar het bedrag werd opgevoerd als juridische kosten en dat was volgens Bragg fraude. Bovendien gebeurde dit allemaal in verkiezingstijd, daarom was volgens de aanklacht sprake van gesjoemel met campagnegeld.

Trump ontkent de affaire met Daniels en zegt onschuldig te zijn. Maar hij besloot zelf niet te getuigen.

De startdatum van de zaak stond gepland op 25 maart, maar de advocaten van Trump vroegen de rechtbank meerdere keren om uitstel. Op 15 april werd begonnen met het samenstellen van een jury. Op 7 mei nam Stormy Daniels plaats in het getuigenbankje. Ze zei Trump te ‘haten’ en vertelde in detail over de affaire die haar nerveus maakte en schaamtevol. De week erop verscheen Michael Cohen, die nogmaals verklaarde de betaling namens Trump te hebben gedaan.

De jury, bestaande uit vijf vrouwen en zeven mannen woonachtig in Manhattan, had na de slotpleidooien twee dagen de tijd nodig om tot een oordeel te komen. Het oordeel was unaniem: Trump werd door de jury op alle 34 aanklachten schuldig bevonden. Hij is daarmee de eerste Amerikaanse voormalig president ooit die veroordeeld is voor een misdrijf. De strafmaat wordt op 11 juli bekend gemaakt.

Foto: Erica Lansner/ANPFoto: Erica Lansner/ANP

Protest tegen aanklagers

Aanhangers van Donald Trump protesteren bij een ingelaste hearing in New York tegen aanklager Alvin Bragg. De inspraaksessie was georganiseerd door Republikeinse Congresleden. De bijeenkomsten, waarbij Trumps aanklagers hard worden aangepakt, lijken vooral een politiek doel te dienen. Bragg was eerder ook al opgeroepen voor een hoorzitting in de Senaat.

Eigen campagne

Stephanie Clifford, beter bekend onder haar artiestennaam Stormy Daniels, had zelf ooit ook politieke ambities. Ze speelde in 2010 met het idee zich kandidaat te stellen als Senator voor Louisiana namens de Republikeinse Partij. Maar toen bleek dat het campagnevoeren wel erg duur was en de media haar kandidatuur niet serieus namen, staakte ze haar pogingen.

Deze foto is genomen in april 2018 na een hoorzitting in de rechtbank waar Trumps voormalig advocaat en fixer Michael Cohen getuigde. Cohen kocht Daniels af voor $130.000 zodat ze zou zwijgen over haar vermeende affaire met Trump. Zij wilde onder de voorwaarden van die deal uitkomen, zodat ze alsnog haar verhaal kon doen.

Geen handboeien

De zwijggeldaffaire was de eerste strafzaak ooit tegen een oud-president. Vooraf werd gespeculeerd of Trump bij zijn voorgeleiding op 4 april 2023 zou worden geboeid. Maar dat gebeurde niet.

Electoraal lijkt de zaak Donald Trump niet te schaden, na de voorverkiezingen in Georgia, Washington en Mississippi van 12 maart heeft hij genoeg kiesmannen achter zich weten te krijgen om zijn nominatie zeker te stellen.

Vijf cruciale vragen

Oud-president Donald Trump is aangeklaagd voor 91 misdrijven in vier strafzaken, en het kan zijn dat enkele van die zaken al zijn afgerond tegen de tijd dat de presidentsverkiezingen op 5 november plaatsvinden.

Zakenblad Forbes berekende dat als Trump op alle aanklachten schuldig wordt bevonden en daarvoor de maximale straffen krijgt opgelegd, hij opgeteld 717,5 jaar de cel in moet. Maar voor de meeste misdrijven waarvoor hij is aangeklaagd, kan hem ook een boete worden opgelegd, áls hij al schuldig wordt bevonden.

Trump voert aan dat hij als president immuniteit genoot voor vervolging en dat de zaken daarom geseponeerd moeten worden. Twee lagere rechtbanken hebben zijn immuniteitsclaim al afgewezen in de strafzaak over de Capitoolbestorming.

Het Amerikaanse Hooggerechtshof moet hierover een oordeel vellen. Het hof behandelt de zaak in de week van 22 april en komt waarschijnlijk in juni met een oordeel. Maar er is ook een mogelijkheid dat de presidentsverkiezingen al voorbij zijn tegen de tijd dat het hof zijn besluit neemt. In dat geval zou Trump zijn minister van justitie kunnen opdragen de zaak tegen hem in te trekken.

De Amerikaanse grondwet legt presidenten zeer weinig eisen op: ze moeten minstens 35 jaar oud zijn, geboren zijn op Amerikaans grondgebied en minstens veertien jaar in de Verenigde Staten hebben gewoond. That’s it.

Sommige staten verbieden veroordeelde criminelen zich kandidaat te stellen voor lokale of statelijke functies, maar die wetten zijn niet van toepassing op het ambt van president. Een strafblad hoeft dus geen belemmering voor Trump te zijn om opnieuw in het Witte Huis te komen.

De VS hebben nooit eerder met zo’n situatie te maken gehad. Wel deed de voormalig vakbondsleider Eugene V. Debs in 1920 vanuit de gevangenis mee aan de presidentsverkiezingen namens de Socialistische Partij. Hij was veroordeeld voor opruiing en zei zichzelf gratie te verlenen als hij zou winnen. Maar hij behaalde slechts 3,4% van de stemmen.

Mocht een rechtszaak nog niet zijn afgerond wanneer Trump de verkiezingen wint, dan kan hij in theorie zijn minister van justitie opdragen de aanklachten tegen hem in te trekken. Dat geldt overigens alleen voor de federale strafzaken, en niet voor de strafzaken over de zwijggeldbetaling in New York en de verkiezingsinmenging in Georgia.

Het lijkt een scenario waarmee de opstellers van de grondwet geen rekening hebben gehouden. De grondwet benoemt nergens dat Trump niet in aanmerking kan komen voor het presidentschap als hij gevangen zou zitten. Hoe dit in de praktijk uitpakt, ontdekken we als het zover is.

Er is het 25ste amendement waarmee president Trump zijn autoriteit kan verliezen op het moment dat hij ‘niet in staat is de bevoegdheden en plichten van zijn ambt te vervullen’. De vicepresident neemt zijn taken dan over. Maar het zijn de mensen die Trump zelf aanstelt — de vicepresident en leden uit zijn kabinet — die dat oordeel moeten vellen. Het is niet erg waarschijnlijk dat de mensen die loyaal aan hem zijn, Trump uit zijn functie zullen zetten.

President Biden zou Trump ook gratie kunnen verlenen.

Waarschijnlijker lijkt de tussenkomst van een rechter. Trump zou in de rechtbank kunnen aanvoeren dat het leven in de cel hem belet het ambt van president naar behoren uit te voeren, en dat hij als gekozen functionaris vrij moet komen voor de duur van zijn termijn.

En in theorie kan Trump zichzelf gratie verlenen als hij eenmaal is ingezworen als president. Die macht heeft hij overigens alleen in het geval van een veroordeling in de zaak rond de Capitoolbestorming of de staatsgeheimenkwestie.

De andere twee strafzaken zijn statelijke aangelegenheden en die vallen niet onder de macht van de president. Maar zo’n zelfgeïnitieerd pardon zou waarschijnlijk als machtsmisbruik worden uitgelegd en vrijwel zeker op het bureau van het Hooggerechtshof belanden.

Rondom Donald Trump lopen naast de strafzaken meerdere civiele procedures. Begin dit jaar oordeelde een jury dat hij een schadevergoeding van $83,3 mln moet betalen aan de columnist E. Jean Carroll voor laster.

Dit bedrag kwam bovenop de eerder toegekende $5 mln die Trump aan de schrijfster moet betalen, omdat volgens een jury is bewezen dat hij haar seksueel heeft misbruikt in een pashokje van een luxewarenhuis in New York. Trump ontkent de beschuldiging en zegt Carroll niet te kennen. Hij kan nog tegen de hoogte van de schadevergoeding in beroep gaan.

De Trump Organization, de holding waar alle zakelijke activiteiten van Donald Trump onder vallen, is op 16 februari veroordeeld voor fraude. Trump moet bijna $355 mln betalen. Hij kreeg de boete omdat volgens de rechter is bewezen dat Trump de waarde van zijn bezittingen schromelijk had overdreven om zo betere deals te kunnen sluiten bij het aangaan van leningen, en in andere gevallen de waarde aanzienlijk lager inschatte om zo minder belasting af te hoeven dragen. Daarnaast mag Trump drie jaar lang geen zakendoen in New York, ook niet met zijn eigen bedrijf.

Het balletje kwam aan het rollen na een verklaring van zijn vroegere advocaat en fixer, Michael Cohen. Naar aanleiding van zijn getuigenis begon de New Yorkse procureur-generaal Letitia James een civiel onderzoek naar de zakelijke handel en wandel van de Trump Organization. Naast Trump stonden ook zijn kinderen Eric en Don Jr. terecht. Zij mogen twee jaar lang geen zakendoen in New York en moeten ieder $4 mln betalen.

In verschillende Amerikaanse staten is geprobeerd Trumps naam van het stembiljet te schrappen in verband met zijn rol bij de bestorming van het Capitool. Het Amerikaans Hooggerechtshof boog zich op 8 februari over de vraag of de staat Colorado Trump mag diskwalificeren van deelname aan de verkiezingen. Het oordeel van het hof kan implicaties hebben voor Trumps lot in andere staten waar hij niet mee mag doen, zoals Maine.

Bij het horen van de pleidooien op 8 februari leek het hof geneigd Trump op het stembiljet te houden. Trump heeft tijdens zijn eerste termijn als president drie van de hoge rechters in functie benoemd. Het Hooggerechtshof heeft niet aangegeven wanneer het uitspraak doet, maar verwacht wordt dat er een oordeel ligt vóór de voorverkiezingen van Super Tuesday, op 5 maart.

Het was een politiek gegeven dat rechtszaken een kandidaat geen goed doen. Zo stelde Rick Perry, de langstzittende gouverneur die Texas ooit had, zich in 2015 kandidaat namens de Republikeinse Partij voor het presidentschap. Maar tijdens zijn campagne werd hij aangeklaagd voor machtsmisbruik. De donaties droogden op en Perry staakte niet veel later de strijd.

Voor Donald Trump pakken de zaken vooralsnog anders uit. Trump maakt de rechtszaken juist onderdeel van zijn campagne. Tijdens zijn rally’s spreekt hij van een ‘heksenjacht’. Hij verschijnt regelmatig op zittingsdagen in de rechtbank, daarvoor reizend tussen New York, Washington DC en Florida om daarna weer een volle zaal met aanhangers toe te spreken in een andere staat.

Tot nog toe lijkt Trump in zijn opzet te slagen. Na de winst bij de voorverkiezingen in Georgia, Washington en Mississippi van 12 maart heeft hij zijn nominatie veiliggesteld. Het tij kan keren als Trump veroordeeld wordt in een van de strafzaken, zo wijst een peiling van het Siena College en The New York Times uit. Toch is het, gezien zijn vertragingstactieken, de vraag of er een uitspraak komt voordat de Amerikanen op 5 november naar de stembus gaan.