<fdmg-section-break type="scrolly" /><h2>Coronacrisis als digitale lakmoesproef </h2><p>Toen de fysieke overheidsloketten dicht moesten in coronatijd, bleken veel instellingen niet in staat burgers en bedrijven digitaal hun diensten te verlenen. De bureaucratie werd nog stroperiger dan het al was. Vergunningprocedures werden nog complexer en langduriger. Met de ontwikkeling van zijn digitale infrastructuur heeft Duitsland jarenlang veel tijd verloren, zowel mobiel als met de uitrol van een glasvezelnetwerk loopt het land internationaal sterk achter. </p><p>Corona heeft de digitalisering in Duitsland een impuls gegeven, zeggen politici. Maar uit een nieuwe studie van het European Center for Digital Competitiveness blijkt dat Duitsland verder achterop raakt. In een vergelijking van het digitale concurrentievermogen van de twintig belangrijkste industrielanden (G20) zakte Duitsland van de 16e naar de 17e plaats.</p><fdmg-section-break type="" /><h2>Geen digibeet</h2><p>Duitsers zijn geen digibeten. Ze hebben over het algemeen goede digitale vaardigheden, blijkt uit onder meer uit de zogenoemde Desi-score, een digitaliseringsindex voor EU-lidstaten. Online winkelen, gamen, video’s en muziek streamen doen ze net iets meer dan de gemiddelde Europeaan. Hun internet is daar meestal snel genoeg voor — maar zeker niet altijd.</p><fdmg-section-break type="" /><h2>Stempels en fax bij de overheid</h2><p>Een van de hoofdpijndossiers is het achterblijven van de overheid in digitalisering. Daarmee scoort Duitsland beduidend slechter dan het Europese gemiddelde. Nog niet de helft van de onlinegebruikers maakt actief gebruik van online diensten die de overheid aanbiedt. Handigheden als DigiD of een vooraf ingevulde belastingopgave zijn niet beschikbaar. Heel wat communicatie vindt met overheidsinstellingen nog per fax plaats. Consumenten in Duitsland zijn overigens zelf ook huiverig. Formulieren worden het liefst met pen op papier ingevuld. </p><fdmg-section-break type="" /><h2>Bedrijfsleven terughoudend</h2><p>De digitale problemen beperken zich niet tot de publieke sector. Veel van de middelgrote <em>Mittelstand</em>-bedrijven zijn terughoudend met het omarmen van digitalisering en digitaal werken, bleek uit onderzoek van staatsbank KfW. De investeringen liggen sinds 2016 op een laag niveau ten opzichte van algemene investeringen. Het betalingsverkeer is ook verouderd met de Duitse voorliefde voor contant geld. Een inhaalslag begint op stoom te komen, maar het land komt van ver. </p><fdmg-section-break type="" /><h2>Internetten met gaten</h2><p>Zonder goed internet is het maken van inhaalslag een uitdaging. Toen Angela Merkel kanselier werd zag de wereld er anders uit. In 2005 bestonden er nauwelijks smartphones, de eerste iPhone kwam twee jaar later op de markt. Hoewel er nog opvallend veel Duitsers met oude mobieltjes rondlopen, zijn smartphones de norm. Maar mobiel internetten is zeker niet overal mogelijk. Ook de vaste verbindingen thuis en op kantoor zijn vaak zwak, al hebben de meeste Duitsers wel een (vaste) aansluiting op internet. </p><fdmg-section-break type="" /><h2>Maar vooral via de telefoonlijn</h2><p>Een vaste verbinding is in het landelijke Duitsland overigens geen overbodige luxe. In sommige gebieden is er helemaal geen ontvangst op het mobieltje. Ook de kwaliteit en snelheid van het vaste internet op het platteland is vaak beroerd. Huishoudens kiezen overigens lang niet altijd voor sneller internet als het beschikbaar is, mede omdat stroom in Duitsland bovengemiddeld duur is.  Duitsers letten graag scherp op de kosten en opteren vaak voor de goedkopere maar tragere pakketten via de telefoonlijn. </p><fdmg-section-break type="" /><h2>Duitser gebruikt nauwelijks glasvezelnetwerk</h2><p>Het overgrote deel van Duitsland heeft geen snel internet via glaszevel. Het land ligt internationaal sterk achter op de uitbouw van glasvezelnetwerk. Maar het komt op stoom. Van alle Duitse huishoudens en ondernemingen heeft bijna 18% nu aansluiting op glasvezel. Het aantal aansluitingen groeit snel, met 30% per jaar, aldus de Duitse breedbandorganisatie Breko. Daar wordt niet altijd gebruik van gemaakt. Slechts 2 op 100 inwoners maakt gebruik van de snelle verbinding, in Nederland hebben 9 op 100 inwoners een glasvezelabonnement. </p><fdmg-quote><fdmg-message>Merkel kon de coronacrisis niet managen zoals ze wilde. Alles kwam aan het licht in de slopende tweede fase van de coronapandemie. De hiaten in de digitalisering, de valkuilen van het federalisme, de doorgeslagen bureaucratisering.</fdmg-message><fdmg-author>Ralph Bollmann in een nieuwe biografie over Angela Merkel.</fdmg-author></fdmg-quote><fdmg-section-break type="" /><h2>36 landen hebben sneller vast internet</h2><p>Die beperkte mogelijkheden tot snelle vaste verbindingen zien we terug in de Speedtest Global Index. Duitsland bekleedt daar een 37e plaats met een snelheid van 126,44 mbps (stand juli 2021). Ter vergelijking; Nederland staat op de 27e plaats met 161,67 en Denemarken, Zwitserland en Zuid-Korea scoren boven de 200 mbps.</p><fdmg-section-break type="" /><h2>Ook mobiel internet niet top</h2><p>Iedereen die wel eens reist in Duitsland weet het. Ook op gebied van mobiele internetsnelheden behoort Duitsland niet tot de top. Daar vinden we het land terug op de 30e plek met een snelheid van 70,48 mbps. Nederland, op de 13e plaats doet het al een stuk beter met iets meer dan 100 mbps, maar oliestaatjes en Aziatische landen scoren nog beter. In de Verenigde Arabische Emiraten is de gemiddelde snelheid op een telefoon 190 mbps. </p><fdmg-section-break type="" /><h2>Lage middenmoter</h2><p>Een land met een economische omvang van Duitsland hoort minimaal in de top 20 thuis, zo valt te lezen in de partijprogramma’s voor de verkiezingen. Ook de twee grootste economieën ter wereld, China en de VS, staan zowel mobiel als vast in de top 20. </p><fdmg-section-break type="" /><h2>Vergelijkbaar met Litouwen en Slovenië</h2><p>Duitsland blijft dus bij mobiel en breedband achter op de wereldtop. De positie is vergelijkbaar met bijvoorbeeld Litouwen en Slovenië. Lager op de lijst staan alleen nog landen waar Duitsland als economie ver van staat. Van Zuid-Afrika en Vietnam, naar de verste achterblijvers Sudan en Cuba. </p><fdmg-section-break type="" /><fdmg-infographic-extended><graphic view="responsive" name="Kaart_supersnelinternet_Mobiel (1).svg" url="https://images.fd.nl/f517c30a4cd54d19a9372c8ced496c6b.png" /><graphic view="desktop" name="Kaart_supersnelinternet-Desktop (1).svg" url="https://images.fd.nl/47c5d061e0aa4fdf88ebd35118204dd7.png" /></fdmg-infographic-extended><p></p><h2>Op weg naar supersnelinternet</h2><p>Er is dus nog een grote stap te zetten. Het industriële Duitsland met zijn krachtige machine-industrie en automobielindustrie leunt steeds meer op IT en een toekomst met kunstmatige intelligentie. Duitsland wil auto's met elkaar verbinden via internet. Een stabiel netwerk van supersnelinternet (1000 mbps) is noodzakelijk, ook in de perifere regio’s. Vooralsnog ligt alleen rond Hamburg en Wiesbaden een stevig fundament voor een dergelijke infrastructuur. </p><p></p>

Specials

De corona-uitbraak en daaropvolgende crisis, begin 2020, dwong de westerse wereld van de ene dag op de andere over te stappen op een online samenleving. Waarom slaagde het welvarende Duitsland er niet goed in om die draai te maken? 

Toen de fysieke overheidsloketten dicht moesten in coronatijd, bleken veel instellingen niet in staat burgers en bedrijven digitaal hun diensten te verlenen. De bureaucratie werd nog stroperiger dan het al was. Vergunningprocedures werden nog complexer en langduriger. Met de ontwikkeling van zijn digitale infrastructuur heeft Duitsland jarenlang veel tijd verloren, zowel mobiel als met de uitrol van een glasvezelnetwerk loopt het land internationaal sterk achter. 

Corona heeft de digitalisering in Duitsland een impuls gegeven, zeggen politici. Maar uit een nieuwe studie van het European Center for Digital Competitiveness blijkt dat Duitsland verder achterop raakt. In een vergelijking van het digitale concurrentievermogen van de twintig belangrijkste industrielanden (G20) zakte Duitsland van de 16e naar de 17e plaats.

Duitsers zijn geen digibeten. Ze hebben over het algemeen goede digitale vaardigheden, blijkt uit onder meer uit de zogenoemde Desi-score, een digitaliseringsindex voor EU-lidstaten. Online winkelen, gamen, video’s en muziek streamen doen ze net iets meer dan de gemiddelde Europeaan. Hun internet is daar meestal snel genoeg voor — maar zeker niet altijd.

Een van de hoofdpijndossiers is het achterblijven van de overheid in digitalisering. Daarmee scoort Duitsland beduidend slechter dan het Europese gemiddelde. Nog niet de helft van de onlinegebruikers maakt actief gebruik van online diensten die de overheid aanbiedt. Handigheden als DigiD of een vooraf ingevulde belastingopgave zijn niet beschikbaar. Heel wat communicatie vindt met overheidsinstellingen nog per fax plaats. Consumenten in Duitsland zijn overigens zelf ook huiverig. Formulieren worden het liefst met pen op papier ingevuld. 

De digitale problemen beperken zich niet tot de publieke sector. Veel van de middelgrote <em>Mittelstand</em>-bedrijven zijn terughoudend met het omarmen van digitalisering en digitaal werken, bleek uit onderzoek van staatsbank KfW. De investeringen liggen sinds 2016 op een laag niveau ten opzichte van algemene investeringen. Het betalingsverkeer is ook verouderd met de Duitse voorliefde voor contant geld. Een inhaalslag begint op stoom te komen, maar het land komt van ver. 

Zonder goed internet is het maken van inhaalslag een uitdaging. Toen Angela Merkel kanselier werd zag de wereld er anders uit. In 2005 bestonden er nauwelijks smartphones, de eerste iPhone kwam twee jaar later op de markt. Hoewel er nog opvallend veel Duitsers met oude mobieltjes rondlopen, zijn smartphones de norm. Maar mobiel internetten is zeker niet overal mogelijk. Ook de vaste verbindingen thuis en op kantoor zijn vaak zwak, al hebben de meeste Duitsers wel een (vaste) aansluiting op internet. 

Een vaste verbinding is in het landelijke Duitsland overigens geen overbodige luxe. In sommige gebieden is er helemaal geen ontvangst op het mobieltje. Ook de kwaliteit en snelheid van het vaste internet op het platteland is vaak beroerd. Huishoudens kiezen overigens lang niet altijd voor sneller internet als het beschikbaar is, mede omdat stroom in Duitsland bovengemiddeld duur is.  Duitsers letten graag scherp op de kosten en opteren vaak voor de goedkopere maar tragere pakketten via de telefoonlijn. 

Duitser gebruikt nauwelijks glasvezelnetwerk

Het overgrote deel van Duitsland heeft geen snel internet via glaszevel. Het land ligt internationaal sterk achter op de uitbouw van glasvezelnetwerk. Maar het komt op stoom. Van alle Duitse huishoudens en ondernemingen heeft bijna 18% nu aansluiting op glasvezel. Het aantal aansluitingen groeit snel, met 30% per jaar, aldus de Duitse breedbandorganisatie Breko. Daar wordt niet altijd gebruik van gemaakt. Slechts 2 op 100 inwoners maakt gebruik van de snelle verbinding, in Nederland hebben 9 op 100 inwoners een glasvezelabonnement. 

fdmg-quote

Die beperkte mogelijkheden tot snelle vaste verbindingen zien we terug in de Speedtest Global Index. Duitsland bekleedt daar een 37e plaats met een snelheid van 126,44 mbps (stand juli 2021). Ter vergelijking; Nederland staat op de 27e plaats met 161,67 en Denemarken, Zwitserland en Zuid-Korea scoren boven de 200 mbps.

Iedereen die wel eens reist in Duitsland weet het. Ook op gebied van mobiele internetsnelheden behoort Duitsland niet tot de top. Daar vinden we het land terug op de 30e plek met een snelheid van 70,48 mbps. Nederland, op de 13e plaats doet het al een stuk beter met iets meer dan 100 mbps, maar oliestaatjes en Aziatische landen scoren nog beter. In de Verenigde Arabische Emiraten is de gemiddelde snelheid op een telefoon 190 mbps. 

Een land met een economische omvang van Duitsland hoort minimaal in de top 20 thuis, zo valt te lezen in de partijprogramma’s voor de verkiezingen. Ook de twee grootste economieën ter wereld, China en de VS, staan zowel mobiel als vast in de top 20. 

Duitsland blijft dus bij mobiel en breedband achter op de wereldtop. De positie is vergelijkbaar met bijvoorbeeld Litouwen en Slovenië. Lager op de lijst staan alleen nog landen waar Duitsland als economie ver van staat. Van Zuid-Afrika en Vietnam, naar de verste achterblijvers Sudan en Cuba. 

fdmg-infographic-extended

Er is dus nog een grote stap te zetten. Het industriële Duitsland met zijn krachtige machine-industrie en automobielindustrie leunt steeds meer op IT en een toekomst met kunstmatige intelligentie. Duitsland wil auto's met elkaar verbinden via internet. Een stabiel netwerk van supersnelinternet (1000 mbps) is noodzakelijk, ook in de perifere regio’s. Vooralsnog ligt alleen rond Hamburg en Wiesbaden een stevig fundament voor een dergelijke infrastructuur. 

Het digitale karrespoor

<fdmg-section-break type="scrolly" /><h2>Sterk </h2><p>Duitsland behoort economisch tot de sterkste landen ter wereld. Geen enkel ander groot geïndustrialiseerd land groeide de afgelopen zestien jaar per hoofd van de bevolking sterker dan Duitsland. In absolute zin staat Duitsland op nummer vier met zijn economische productie. De Duitse economie is, net als de bevolking, vijf keer zo groot als de Nederlandse. </p><fdmg-section-break type="" /><h2>Industrie</h2><p>Met zijn industrie heeft Duitsland traditioneel veel kennis en kunde in huis. De industrie is de ruggengraat van de Duitsland als economisch powerhouse. Duitsland is traditioneel sterk met zijn auto’s, in de chemie, in de maakindustrie, machine-industrie en in klimaattechnologie. Maar de informatietechnologie wordt voor al deze sectoren steeds belangrijker. Volgens critici is de Duitse economie kwetsbaar omdat het te veel leunt op de industrie. </p><fdmg-section-break type="" /><h2>Europafocus</h2><p>De afgelopen jaren profiteerde Duitsland als geen ander van de globalisering. Duitse producten worden wereldwijd verkocht. Made in Germany is een kwaliteitskeurmerk. Maar het is vooral Europa dat telt. Duitsland verdient verreweg het meeste geld met de verkoop van producten in Europa. Veel Duitse bedrijven hebben belangrijke productielocaties in Zuid- en Oost-Europa. In de economische wedloop met de VS en Aziatische landen, steken Duitsland en de andere Europese landen zwak af. Europa is geholpen met een economisch sterk Duitsland. </p><fdmg-quote><fdmg-message>De manier waarop regeringen de digitale transformatie van hun economieën vormgeven en sturen, zal in belangrijke mate bepalen hoe concurrerend en welvarend hun landen in de komende decennia zullen zijn.</fdmg-message><fdmg-author>Philip Meissner, hoogleraar en onderzoeker ECDC</fdmg-author></fdmg-quote><fdmg-section-break type="" /><h2>Nederland </h2><p>Een aanjagende rol van Duitsland op de Europese binnenmarkt kan zijn negen buurlanden en andere landen in Europa sterker maken. Ook Nederland. De bilaterale handelsrelatie is sterk. Duitsland is voor Nederland de belangrijkste exportbestemming voor zowel goederen als diensten. Voor Duitsland is Nederland ná China de belangrijkste leverancier van goederen. Met deelstaat Noordrijn-Westfalen zijn de banden het sterkst. Dat heeft ook te maken met de Rotterdamse haven als toevoerkanaal. </p><fdmg-section-break type="" /><h2>Polen</h2><p>Dynamisch is het vooral ook aan de oostgrens. Wie van Duitsland naar Polen rijdt, merkt meteen dat dit land een economische ontwikkeling doormaakt die in Duitsland lijkt af te te vlakken. Vergeleken met landen als Italië heeft Polen een grote industriële sector. De Poolse economie staat er ondanks corona sterk voor, met een beperkte krimp en een digitaliseringsslag in het bedrijfsleven. Polen is afhankelijk van import uit de Duitse maakindustrie: machines, auto’s, elektronica en chemie. </p><fdmg-section-break type="" /><h2>Italië</h2><p>Ook met Zuid-Europa zijn de banden sterk. In Europa zijn de economische verschillen de laatste tien jaar wel groter geworden. De kloof tussen Duitsland en Italië gemeten in omvang van het bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking groeide in de Merkel-jaren. De regering van Merkel besloot in coronatijd tot massale financiële steun aan Zuid-Europa. Dat is ook ingegeven door eigenbelang. Duitsland wil dat consumenten en bedrijven hun producten kunnen blijven kopen.</p><fdmg-section-break type="" /><h2>China </h2><p>Duitsland heeft in de Merkel-jaren ook andere markten aangeboord. Het heeft met de VS en in toenemende mate China belangrijke overzeese handelspartners. Duitsland heeft de afgelopen tien jaar de vruchten geplukt van de economische opmars van China. Sinds Merkels aantreden verviervoudigde de export van Duitsland naar China. De import uit China verdrievoudigde sinds 2005. Dat maakt China tot de grootste bilaterale handelspartner van Duitsland. De Duitse auto- en chemische industrie hebben een sterke positie in China. Het land is inmiddels goed voor 40% van de autoverkopen. Volgens sommige politici is de afhankelijkheid te groot aan het worden.</p><p> </p>

Made in Germany is nog altijd een wereldwijd kwaliteitskeurmerk. Maar hoe kan een land zonder snel internet toonaangevend blijven als elektrische auto-industrie? Als de economische motor hapert, heeft dat grote gevolgen voor Nederland en de rest van Europa. 

Duitsland behoort economisch tot de sterkste landen ter wereld. Geen enkel ander groot geïndustrialiseerd land groeide de afgelopen zestien jaar per hoofd van de bevolking sterker dan Duitsland. In absolute zin staat Duitsland op nummer vier met zijn economische productie. De Duitse economie is, net als de bevolking, vijf keer zo groot als de Nederlandse. 

Met zijn industrie heeft Duitsland traditioneel veel kennis en kunde in huis. De industrie is de ruggengraat van de Duitsland als economisch powerhouse. Duitsland is traditioneel sterk met zijn auto’s, in de chemie, in de maakindustrie, machine-industrie en in klimaattechnologie. Maar de informatietechnologie wordt voor al deze sectoren steeds belangrijker. Volgens critici is de Duitse economie kwetsbaar omdat het te veel leunt op de industrie. 

De afgelopen jaren profiteerde Duitsland als geen ander van de globalisering. Duitse producten worden wereldwijd verkocht. Made in Germany is een kwaliteitskeurmerk. Maar het is vooral Europa dat telt. Duitsland verdient verreweg het meeste geld met de verkoop van producten in Europa. Veel Duitse bedrijven hebben belangrijke productielocaties in Zuid- en Oost-Europa. In de economische wedloop met de VS en Aziatische landen, steken Duitsland en de andere Europese landen zwak af. Europa is geholpen met een economisch sterk Duitsland. 

Een aanjagende rol van Duitsland op de Europese binnenmarkt kan zijn negen buurlanden en andere landen in Europa sterker maken. Ook Nederland. De bilaterale handelsrelatie is sterk. Duitsland is voor Nederland de belangrijkste exportbestemming voor zowel goederen als diensten. Voor Duitsland is Nederland ná China de belangrijkste leverancier van goederen. Met deelstaat Noordrijn-Westfalen zijn de banden het sterkst. Dat heeft ook te maken met de Rotterdamse haven als toevoerkanaal. 

Dynamisch is het vooral ook aan de oostgrens. Wie van Duitsland naar Polen rijdt, merkt meteen dat dit land een economische ontwikkeling doormaakt die in Duitsland lijkt af te te vlakken. Vergeleken met landen als Italië heeft Polen een grote industriële sector. De Poolse economie staat er ondanks corona sterk voor, met een beperkte krimp en een digitaliseringsslag in het bedrijfsleven. Polen is afhankelijk van import uit de Duitse maakindustrie: machines, auto’s, elektronica en chemie. 

Ook met Zuid-Europa zijn de banden sterk. In Europa zijn de economische verschillen de laatste tien jaar wel groter geworden. De kloof tussen Duitsland en Italië gemeten in omvang van het bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking groeide in de Merkel-jaren. De regering van Merkel besloot in coronatijd tot massale financiële steun aan Zuid-Europa. Dat is ook ingegeven door eigenbelang. Duitsland wil dat consumenten en bedrijven hun producten kunnen blijven kopen.

Duitsland heeft in de Merkel-jaren ook andere markten aangeboord. Het heeft met de VS en in toenemende mate China belangrijke overzeese handelspartners. Duitsland heeft de afgelopen tien jaar de vruchten geplukt van de economische opmars van China. Sinds Merkels aantreden verviervoudigde de export van Duitsland naar China. De import uit China verdrievoudigde sinds 2005. Dat maakt China tot de grootste bilaterale handelspartner van Duitsland. De Duitse auto- en chemische industrie hebben een sterke positie in China. Het land is inmiddels goed voor 40% van de autoverkopen. Volgens sommige politici is de afhankelijkheid te groot aan het worden.

Haperende motor

<fdmg-section-break type="scrolly" /><h2>'Goedbedoelde rompslomp'</h2><fdmg-image><fdmg-id>297486</fdmg-id><fdmg-filename>9bZYCWsXV-RmGiPWKqO8igzaqC8.png</fdmg-filename><fdmg-width>350</fdmg-width><fdmg-height>350</fdmg-height><fdmg-caption /><fdmg-alt-text /><fdmg-credit>illustratie</fdmg-credit><fdmg-alignment>block</fdmg-alignment></fdmg-image><p><strong>Coen van Oostrom (51) </strong> kent als internationale vastgoedontwikkelaar de Duitse cultuur goed. ‘De overheid heeft een dwingende rol. Het bouwen is ontegenzeggelijk een stuk duurder. Maar de kwaliteit is ook wel beter.'</p><p>'Het land is overgeorganiseerd op een hele conservatieve manier. Concreet voorbeeld: als je naar de notaris gaat, dan heeft de notaris nog steeds de plicht om metersdikke contracten voor te lezen. Duitsland zit vol met dit soort voorbeelden, bedoeld om de kwaliteit hoog te houden maar vaak overbodige rompslomp.’ </p><p>‘Het federalisme levert extra hoofdpijn op. In deelstaten gelden verschillende regels en vergunningsvereisten voor zaken als de brandveiligheid. Er zijn in Duitsland doorgaans meer vergunningen nodig, maar dat is op zich niet het probleem. Het is vooral de starheid waarmee vergunningen worden bekeken, die veel gedoe geeft.’ </p><p>‘Concreet voorbeeld: wij bouwen in Berlijn een kantoortoren naast een brug. We hebben zelf onderzoek gedaan naar de stabiliteit van de brug, omdat we geen problemen willen tijdens de bouw. We kwamen erachter dat er aan die brug tientallen jaren geen onderhoud was gedaan. We zijn met een plan gekomen om die brug te ondersteunen met een soort injectie. Dat is geen raketwetenschap. Maar we hebben een soort pandora’s box geopend. Allerlei instanties vinden dat ze er iets over te zeggen hebben of een hoogleraar. Als je het woord <em>prüfen</em> hoort, dan weet je hoe laat het is. Dat toetsen duurt maanden.’ </p><p>‘Flexibiliteit, dat vinden Duitsers lastig. De wereld verandert in een enorm tempo, dat betekent dat je innovatief en flexibel moet zijn. Berucht is het vliegveld van Berlijn. Daar was kort voor de oplevering het nodige mis. Daarna hebben ze acht jaar nodig gehad om het alsnog goed én volledig goedgekeurd te krijgen.’ </p><p>Van Oostrom, die getrouwd is met een Duitse, hoopt op een nieuwe impuls in de Duitse politiek voor het losmaken van ondernemerschap. ‘Nederland is daar duidelijk een stap verder. Ik hoop op een regering die het lef heeft om de rotsvaste gevestigde belangen flink uit te dagen zodat de cultuur losser en sneller wordt. Als Duitsland dat niet doet, dan gaan we achterlopen. Dat kunnen we als Europa niet veroorloven.’</p><fdmg-section-break type="" /><h2>'Alles per brief of fax'</h2><fdmg-image><fdmg-id>297487</fdmg-id><fdmg-filename>7x5nn3zwcIALI34H8mQ4e8Ctx7w.png</fdmg-filename><fdmg-width>350</fdmg-width><fdmg-height>350</fdmg-height><fdmg-caption /><fdmg-alt-text /><fdmg-credit>illustratie</fdmg-credit><fdmg-alignment>block</fdmg-alignment></fdmg-image><p><strong>Frederik Freckmann (46) </strong> heeft onder de naam Fitbox meerdere fitnesstudio’s in Duitsland. Sportbedrijven hadden het bijzonder zwaar door de pandemie, maar de politiek zegde direct coronahulp toe. ‘De aangeboden overheidshulp was natuurlijk mooi maar de bureaucratie overrompelde ons. Duitsland had bij wijze van spreken duizend verschillende programma’s, die allemaal andere definities hanteerden om bijvoorbeeld de omzet te berekenen. Niet te begrijpen en enorm tijdrovend. Je moet de hulp samen met een de controlerende externe partij aanvragen, in de praktijk een belastingadviseur. Zij waren ook totaal overdonderd en vreselijk geïrriteerd over de verschrikkelijke bureaucratie.’ </p><p>Communiceren met de overheid? Niet te doen. ‘Voor vragen was een hotline ingesteld. Maar die was nauwelijks bereikbaar en als je die te pakken had, kreeg je op een antwoordapparaat te horen dat je de informatie op papier beter moest bestuderen. Voor vragen kon je mails sturen maar die zijn nooit beantwoord. De coronapandemie heeft mij nog eens bewust gemaakt hoe we achterliggen met digitalisering.<strong><em> </em></strong> Het niveau van digitalisering is gewoon beangstigend. Je moet hier vrijwel alles per fax of brief doen.’</p><p>Duitsland is de sterkste economie van Europa maar is het land ook vriendelijk voor ondernemers? ‘Nee. Hier ben je als werkgever of ondernemer de laatste idioot en dat wordt met een linkse regering nog erger. Van ondernemers wordt telkens een extra stap verwacht. We waren vijf à zes maanden noodgedwongen gesloten in de lockdown. Onze laatste overbruggingshulp hebben we half mei aangevraagd. We hebben daar pas twee weken geleden weer iets op terug gehoord. Ik ben zo teleurgesteld over de buitensporige bureaucratie en de manier waarop we worden dwars gezeten met voorschriften dat ik overweeg om in Zwitserland te beginnen.’</p><fdmg-quote><fdmg-message>Duitsland is, denkt en handelt te ingewikkeld.</fdmg-message><fdmg-author>Johannes Ludewig, voorzitter van de Normenkontrollrat adviesorganisatie voor de afbouw van bureaucratie.</fdmg-author></fdmg-quote><fdmg-section-break type="" /><h2>'Hoop op glasvezel'</h2><fdmg-image><fdmg-id>297488</fdmg-id><fdmg-filename>XkqxmlJKe0y3NvAEar5L0zSbdm0.png</fdmg-filename><fdmg-width>350</fdmg-width><fdmg-height>350</fdmg-height><fdmg-caption /><fdmg-alt-text /><fdmg-credit>illustratie</fdmg-credit><fdmg-alignment>block</fdmg-alignment></fdmg-image><p><strong>Judith Moog (53)</strong> is oprichter en eigenaar van Bio Planète, een maker en verkoper van biologische olie wordt gemaakt uit zaden, fruit en noten. In het kleine Saksische dorpje Klappendorf is de kwaliteit van het internet en het mobiele telefoonverkeer een uitdaging. </p><p>‘De afgelopen maanden is gebleken dat met name de plattelandsgebieden in Duitsland op het gebied van digitalisering nog een grote achterstand hebben in te halen, zowel wat de infrastructuur als wat de opleidings- en bijscholingsmogelijkheden betreft. Het is een belangrijke voorwaarde voor ons om toekomstbestendig en concurrerend te blijven. Het mislopen van de omzet kan niet één op één in euro's worden omgerekend. Maar wij hebben bijna elke dag te maken met moeilijkheden in ons dagelijks werk, omdat bijvoorbeeld de verbinding voor digitale vergaderingen en conferenties of zelfs voor telefoongesprekken te zwak is of soms helemaal uitvalt.’ </p><p>‘Gelukkig hebben we sinds het uitbreken van de pandemie wel continu kunnen produceren. Veel werknemers werken echter nog steeds vanuit huis. Een groot aantal evenementen en zelfs de Biofach, 's werelds grootste vakbeurs voor biologische consumptiegoederen, vonden online plaats. Alle communicatie met leveranciers en klanten vond uitsluitend digitaal plaats. Dat vereist veel bandbreedte, die we hier op het platteland helaas nog steeds niet hebben.'</p><p>‘Maar momenteel worden hier in de regio veel glasvezelkabels aangelegd, Dat geeft ons hoop op een aanzienlijke verbetering van de situatie tegen het eind van het jaar. De gemeenten hier werken al lange tijd hard aan de uitbreiding van breedband. De vooruitgang verloopt echter traag.’ </p><fdmg-section-break type="" /><h2>'Ministerie voor digitalisering nodig'</h2><fdmg-image><fdmg-id>297489</fdmg-id><fdmg-filename>dBAkO6Hzga1T1yFd2XIKge9Pzuw.png</fdmg-filename><fdmg-width>350</fdmg-width><fdmg-height>350</fdmg-height><fdmg-caption /><fdmg-alt-text /><fdmg-credit>illustratie</fdmg-credit><fdmg-alignment>block</fdmg-alignment></fdmg-image><p><strong>Gerald Ullrich (58)</strong> is een ondernemer uit de Oost-Duitse deelstaat Thüringen. Na de val van de muur startte hij een bedrijf in de kunststoftechnologie. Sinds 2017 is hij in de Bondsdag parlementariër namens de liberale FDP die zich inzet voor digitalisering. </p><p>‘De digitale infrastructuur is verbeterd maar nog niet wat het zou moeten zijn. Zonder goede digitale infrastructuur werkt niets. Natuurlijk hangt het ook af van wat voor soort bedrijf je hebt. Als je een bedrijf hebt dat hele grote pakketten data moet versturen, denk aan drukkerijen en grafische ontwerpstudio’s, dan heb je een probleem. Voor ons is het vaste netwerk nu draaglijk.’</p><p>‘We hebben veel meer een probleem met die witte vlekken op de kaart, wat de draadloze verbinding betreft. Het mobiele internet is gewoon slecht en onbetrouwbaar. Dat is voor Duitsland als fabrikant van met internet verbonden auto's absoluut een vereiste. We moeten met een grote inspanning komen om 5G op de snelwegen uit te breiden. We geven een hoop geld uit aan een nieuwe auto, dan wil je ook alles uit die auto kunnen halen. Je hebt ook 5G nodig voor de verkeersplanning als je files wil vermijden.’ </p><p>‘Verder moeten de overheidsinstellingen echt digitaal gaan werken. Juridisch mogen ze doorgaans alleen faxen en niet emailen. Digitale handtekeningen zijn uit den boze. We hebben naar onze mening een ministerie voor digitalisering nodig. Maar dat is nog niet gelukt. Het is zelfs een van de redenen waarom de laatste coalitieonderhandelingen van de FDP in 2017 zijn mislukt, omdat Angela Merkel ons dat niet wilde geven.’ </p><p>Ullrich is vaak terug in zijn Heimat. Maar de dagelijkse leiding in zijn bedrijf heeft hij vanwege zijn politieke werk overgedragen aan zijn zoon. Ullrich heeft zich verkiesbaar gesteld voor de verkiezingen namens zijn partij in Thüringen. Duitsland heeft een nieuwe start nodig, vindt de FDP die deze keer graag wil meeregeren om het land moderner en digitaler te maken.</p>

Ondanks de grondigheid en behoudzucht op digitaal en innovatief gebied, behaalde Duitsland onder Merkel dus nog altijd goede economische rapportcijfers. Op macroniveau althans, want de praktijk van het Duitse bedrijfsleven is bepaald weerbarstig, weten ondernemers. 

fdmg-image

<strong>Coen van Oostrom (51) </strong> kent als internationale vastgoedontwikkelaar de Duitse cultuur goed. ‘De overheid heeft een dwingende rol. Het bouwen is ontegenzeggelijk een stuk duurder. Maar de kwaliteit is ook wel beter.'

'Het land is overgeorganiseerd op een hele conservatieve manier. Concreet voorbeeld: als je naar de notaris gaat, dan heeft de notaris nog steeds de plicht om metersdikke contracten voor te lezen. Duitsland zit vol met dit soort voorbeelden, bedoeld om de kwaliteit hoog te houden maar vaak overbodige rompslomp.’ 

‘Het federalisme levert extra hoofdpijn op. In deelstaten gelden verschillende regels en vergunningsvereisten voor zaken als de brandveiligheid. Er zijn in Duitsland doorgaans meer vergunningen nodig, maar dat is op zich niet het probleem. Het is vooral de starheid waarmee vergunningen worden bekeken, die veel gedoe geeft.’ 

‘Concreet voorbeeld: wij bouwen in Berlijn een kantoortoren naast een brug. We hebben zelf onderzoek gedaan naar de stabiliteit van de brug, omdat we geen problemen willen tijdens de bouw. We kwamen erachter dat er aan die brug tientallen jaren geen onderhoud was gedaan. We zijn met een plan gekomen om die brug te ondersteunen met een soort injectie. Dat is geen raketwetenschap. Maar we hebben een soort pandora’s box geopend. Allerlei instanties vinden dat ze er iets over te zeggen hebben of een hoogleraar. Als je het woord <em>prüfen</em> hoort, dan weet je hoe laat het is. Dat toetsen duurt maanden.’ 

‘Flexibiliteit, dat vinden Duitsers lastig. De wereld verandert in een enorm tempo, dat betekent dat je innovatief en flexibel moet zijn. Berucht is het vliegveld van Berlijn. Daar was kort voor de oplevering het nodige mis. Daarna hebben ze acht jaar nodig gehad om het alsnog goed én volledig goedgekeurd te krijgen.’ 

Van Oostrom, die getrouwd is met een Duitse, hoopt op een nieuwe impuls in de Duitse politiek voor het losmaken van ondernemerschap. ‘Nederland is daar duidelijk een stap verder. Ik hoop op een regering die het lef heeft om de rotsvaste gevestigde belangen flink uit te dagen zodat de cultuur losser en sneller wordt. Als Duitsland dat niet doet, dan gaan we achterlopen. Dat kunnen we als Europa niet veroorloven.’

<strong>Frederik Freckmann (46) </strong> heeft onder de naam Fitbox meerdere fitnesstudio’s in Duitsland. Sportbedrijven hadden het bijzonder zwaar door de pandemie, maar de politiek zegde direct coronahulp toe. ‘De aangeboden overheidshulp was natuurlijk mooi maar de bureaucratie overrompelde ons. Duitsland had bij wijze van spreken duizend verschillende programma’s, die allemaal andere definities hanteerden om bijvoorbeeld de omzet te berekenen. Niet te begrijpen en enorm tijdrovend. Je moet de hulp samen met een de controlerende externe partij aanvragen, in de praktijk een belastingadviseur. Zij waren ook totaal overdonderd en vreselijk geïrriteerd over de verschrikkelijke bureaucratie.’ 

Communiceren met de overheid? Niet te doen. ‘Voor vragen was een hotline ingesteld. Maar die was nauwelijks bereikbaar en als je die te pakken had, kreeg je op een antwoordapparaat te horen dat je de informatie op papier beter moest bestuderen. Voor vragen kon je mails sturen maar die zijn nooit beantwoord. De coronapandemie heeft mij nog eens bewust gemaakt hoe we achterliggen met digitalisering.<strong><em> </em></strong> Het niveau van digitalisering is gewoon beangstigend. Je moet hier vrijwel alles per fax of brief doen.’

Duitsland is de sterkste economie van Europa maar is het land ook vriendelijk voor ondernemers? ‘Nee. Hier ben je als werkgever of ondernemer de laatste idioot en dat wordt met een linkse regering nog erger. Van ondernemers wordt telkens een extra stap verwacht. We waren vijf à zes maanden noodgedwongen gesloten in de lockdown. Onze laatste overbruggingshulp hebben we half mei aangevraagd. We hebben daar pas twee weken geleden weer iets op terug gehoord. Ik ben zo teleurgesteld over de buitensporige bureaucratie en de manier waarop we worden dwars gezeten met voorschriften dat ik overweeg om in Zwitserland te beginnen.’

<strong>Judith Moog (53)</strong> is oprichter en eigenaar van Bio Planète, een maker en verkoper van biologische olie wordt gemaakt uit zaden, fruit en noten. In het kleine Saksische dorpje Klappendorf is de kwaliteit van het internet en het mobiele telefoonverkeer een uitdaging. 

‘De afgelopen maanden is gebleken dat met name de plattelandsgebieden in Duitsland op het gebied van digitalisering nog een grote achterstand hebben in te halen, zowel wat de infrastructuur als wat de opleidings- en bijscholingsmogelijkheden betreft. Het is een belangrijke voorwaarde voor ons om toekomstbestendig en concurrerend te blijven. Het mislopen van de omzet kan niet één op één in euro's worden omgerekend. Maar wij hebben bijna elke dag te maken met moeilijkheden in ons dagelijks werk, omdat bijvoorbeeld de verbinding voor digitale vergaderingen en conferenties of zelfs voor telefoongesprekken te zwak is of soms helemaal uitvalt.’ 

‘Gelukkig hebben we sinds het uitbreken van de pandemie wel continu kunnen produceren. Veel werknemers werken echter nog steeds vanuit huis. Een groot aantal evenementen en zelfs de Biofach, 's werelds grootste vakbeurs voor biologische consumptiegoederen, vonden online plaats. Alle communicatie met leveranciers en klanten vond uitsluitend digitaal plaats. Dat vereist veel bandbreedte, die we hier op het platteland helaas nog steeds niet hebben.'

‘Maar momenteel worden hier in de regio veel glasvezelkabels aangelegd, Dat geeft ons hoop op een aanzienlijke verbetering van de situatie tegen het eind van het jaar. De gemeenten hier werken al lange tijd hard aan de uitbreiding van breedband. De vooruitgang verloopt echter traag.’ 

<strong>Gerald Ullrich (58)</strong> is een ondernemer uit de Oost-Duitse deelstaat Thüringen. Na de val van de muur startte hij een bedrijf in de kunststoftechnologie. Sinds 2017 is hij in de Bondsdag parlementariër namens de liberale FDP die zich inzet voor digitalisering. 

‘De digitale infrastructuur is verbeterd maar nog niet wat het zou moeten zijn. Zonder goede digitale infrastructuur werkt niets. Natuurlijk hangt het ook af van wat voor soort bedrijf je hebt. Als je een bedrijf hebt dat hele grote pakketten data moet versturen, denk aan drukkerijen en grafische ontwerpstudio’s, dan heb je een probleem. Voor ons is het vaste netwerk nu draaglijk.’

‘We hebben veel meer een probleem met die witte vlekken op de kaart, wat de draadloze verbinding betreft. Het mobiele internet is gewoon slecht en onbetrouwbaar. Dat is voor Duitsland als fabrikant van met internet verbonden auto's absoluut een vereiste. We moeten met een grote inspanning komen om 5G op de snelwegen uit te breiden. We geven een hoop geld uit aan een nieuwe auto, dan wil je ook alles uit die auto kunnen halen. Je hebt ook 5G nodig voor de verkeersplanning als je files wil vermijden.’ 

‘Verder moeten de overheidsinstellingen echt digitaal gaan werken. Juridisch mogen ze doorgaans alleen faxen en niet emailen. Digitale handtekeningen zijn uit den boze. We hebben naar onze mening een ministerie voor digitalisering nodig. Maar dat is nog niet gelukt. Het is zelfs een van de redenen waarom de laatste coalitieonderhandelingen van de FDP in 2017 zijn mislukt, omdat Angela Merkel ons dat niet wilde geven.’ 

Ullrich is vaak terug in zijn Heimat. Maar de dagelijkse leiding in zijn bedrijf heeft hij vanwege zijn politieke werk overgedragen aan zijn zoon. Ullrich heeft zich verkiesbaar gesteld voor de verkiezingen namens zijn partij in Thüringen. Duitsland heeft een nieuwe start nodig, vindt de FDP die deze keer graag wil meeregeren om het land moderner en digitaler te maken.

Gründlichkeit hindert

<fdmg-section-break type="scrolly" /><fdmg-image><fdmg-id>297577</fdmg-id><fdmg-filename>_Kp5KvrR8Ivlko2l6-0l9k05hBY.png</fdmg-filename><fdmg-width>1507</fdmg-width><fdmg-height>1209</fdmg-height><fdmg-caption /><fdmg-alt-text /><fdmg-credit>CDU/CSU</fdmg-credit><fdmg-alignment>block</fdmg-alignment></fdmg-image><h2>CDU/CSU</h2><p>De christendemocraten zeggen in de verkiezingen te staan voor ‘stabiliteit en vernieuwing’. Armin Laschet belooft ‘een decennium van modernisering’ en het snoeien in de belastingen en de bureaucratie door een versnelling van de goedkeuringsprocedures voor de uitbouw van de digitale infrastructuur. Daarvoor heeft Merkels partij €15 mrd geoormerkt. </p><p>Omvangrijke investeringen moeten de transformatie versnellen. Plattelandsgebieden moeten ‘digitale dorpen’ bouwen: coworkingspaces waar snel internet en kennis kan worden gedeeld. De partij wil een ‘ministerie voor digitale innovatie en transformatie’ oprichten.</p><fdmg-section-break type="" /><fdmg-image><fdmg-id>297578</fdmg-id><fdmg-filename>6_AoYATUNdQKCGZ6XMBAAgcE7wI.png</fdmg-filename><fdmg-width>1507</fdmg-width><fdmg-height>1301</fdmg-height><fdmg-caption /><fdmg-alt-text /><fdmg-credit>SPD</fdmg-credit><fdmg-alignment>block</fdmg-alignment></fdmg-image><h2>SPD</h2><p>Ook de sociaaldemocraten halen de oude belofte van snel internet uit de mottenballen. Het verkiezingsprogramma spreekt van een ‘digitale infrastructuur van wereldklasse’, tegen 2030. Internet moet voor iedereen betaalbaar zijn: lage inkomens moeten goedkope pakketten krijgen. </p><p>De sociaaldemocraten willen startende ondernemingen vooruit helpen vanuit de overheid, met een rol voor staatsbank KfW. De SPD wil dat Europa zijn digitale soevereiniteit verbetert. Voor netwerktechnologie en de veiligheid moet Europa niet afhankelijk worden van de VS en China.</p><fdmg-section-break type="" /><fdmg-image><fdmg-id>297579</fdmg-id><fdmg-filename>76MR7gSPXGcSDImlmJX_aEz8New.png</fdmg-filename><fdmg-width>1507</fdmg-width><fdmg-height>1218</fdmg-height><fdmg-caption /><fdmg-alt-text /><fdmg-credit>De Groenen</fdmg-credit><fdmg-alignment>block</fdmg-alignment></fdmg-image><h2>De Groenen</h2><p>De Groenen staan voor de ‘ecologische modernisering’ van de economie. Ze willen een staatsfonds voor durfkapitaal. Ze pleiten voor eerlijke concurrentie en een Europees regelgevingskader voor platforms als Google en Facebook. Nieuwe technologieën, zoals kunstmatige intelligentie, moeten ten bate van de samenleving bevorderd worden.</p><p>De Groenen willen de digitale munt van de Europese Centrale Bank, aanvullend op contant geld. Burgers moeten een digitale identiteit krijgen, ook voor betalingen, zodat mensen niet in zee hoeven met commerciële betaalbedrijven.</p><fdmg-section-break type="" /><fdmg-image><fdmg-id>297580</fdmg-id><fdmg-filename>_79LDEVhk7IiAA4M2xeXMvugLOY.png</fdmg-filename><fdmg-width>1507</fdmg-width><fdmg-height>1217</fdmg-height><fdmg-caption /><fdmg-alt-text /><fdmg-credit>FDP</fdmg-credit><fdmg-alignment>block</fdmg-alignment></fdmg-image><h2>FDP</h2><p>De slogan van de liberale FDP is: ‘Nog nooit is er zo veel te doen geweest’. Ook hier een pleidooi voor landelijk dekkend internet, vast en mobiel. Het midden- en kleinbedrijf en particuliere huishoudens moeten vouchers krijgen om een deel van de kosten van nieuwe snelle breedbandverbindingen te dekken. </p><p>De FDP bepleit een zogenoemd Duitslandportaal: een digitaal loket om burgers inzicht te geven in alle data die de staat over hen heeft. Duitsland moet van een achterblijver op het gebied van e-government uitgroeien tot een pionier op het gebied van ‘virtuele overheid’. Kunstmatige intelligentie moet daarbij helpen.</p><fdmg-section-break type="" /><fdmg-image><fdmg-id>297581</fdmg-id><fdmg-filename>GRMVJ6ZR_xmokKSsuHcCrLIeAp8.png</fdmg-filename><fdmg-width>1507</fdmg-width><fdmg-height>1314</fdmg-height><fdmg-caption /><fdmg-alt-text /><fdmg-credit>AFD</fdmg-credit><fdmg-alignment>block</fdmg-alignment></fdmg-image><h2>AfD</h2><p>De rechts-populistische AfD eist de invoering van een digitale belasting op de omzet van digitale bedrijven. Digitalisering van de economie en maatschappij wordt gezien als kans, maar tegelijkertijd is de partij voorzichtig met het uitrollen van nieuwe technieken. Zeker als deze ook kunnen worden ingezet voor vrijheidsbeperkende maatregelen of surveillance. Naar 5G moet meer onderzoek en transparantie richting de burger komen. De partij is tegen een digitale munt.</p><fdmg-section-break type="" /><fdmg-image><fdmg-id>297582</fdmg-id><fdmg-filename>v6D4eLKKDN_2gdrhaPvYOTJhxxk.png</fdmg-filename><fdmg-width>1507</fdmg-width><fdmg-height>1315</fdmg-height><fdmg-caption /><fdmg-alt-text /><fdmg-credit>Die Linke</fdmg-credit><fdmg-alignment>block</fdmg-alignment></fdmg-image><h2>Die Linke</h2><p>Op uiterst links wordt vooral gepleit voor het uitrusten van scholen en leraren met digitale hulpmiddelen en landelijke glasvezelverbindingen. De partij betoogt in het verkiezingsprogramma dat de coronaperiode meer dan ooit heeft blootgelegd dat er ook een digitale kloof is tussen arm en rijk. Armere mensen met slechter internet waren minder in staat om deel te nemen aan de maatschappij. Die kloof wil Die Linke dichten.</p><fdmg-quote><fdmg-message>Onze kop in het zand steken of vasthouden aan de status quo is geen oplossing. Innovatie heeft het potentieel om duurzame economische groei te genereren en tegelijkertijd onze ecologische voetafdruk te verkleinen. </fdmg-message><fdmg-author>Princeton-econoom Markus Brunnermeier in zijn recente boek The Resilient Society: Prosperity in an Uncertain Post-Covid World.</fdmg-author></fdmg-quote>

Duitsland staat met een nieuwe kanselier en een nieuwe regering voor een nieuw tijdperk. Tijdens de verkiezingscampagnes werd de burger overstelpt met mooie beloftes van modernisering. De opvolger van kanselier Angela Merkel kán met een nieuwe regering het land een nieuw dynamisch en digitaal tijdperk inloodsen. Wat beloofden de partijen?

De christendemocraten zeggen in de verkiezingen te staan voor ‘stabiliteit en vernieuwing’. Armin Laschet belooft ‘een decennium van modernisering’ en het snoeien in de belastingen en de bureaucratie door een versnelling van de goedkeuringsprocedures voor de uitbouw van de digitale infrastructuur. Daarvoor heeft Merkels partij €15 mrd geoormerkt. 

Omvangrijke investeringen moeten de transformatie versnellen. Plattelandsgebieden moeten ‘digitale dorpen’ bouwen: coworkingspaces waar snel internet en kennis kan worden gedeeld. De partij wil een ‘ministerie voor digitale innovatie en transformatie’ oprichten.

Ook de sociaaldemocraten halen de oude belofte van snel internet uit de mottenballen. Het verkiezingsprogramma spreekt van een ‘digitale infrastructuur van wereldklasse’, tegen 2030. Internet moet voor iedereen betaalbaar zijn: lage inkomens moeten goedkope pakketten krijgen. 

De sociaaldemocraten willen startende ondernemingen vooruit helpen vanuit de overheid, met een rol voor staatsbank KfW. De SPD wil dat Europa zijn digitale soevereiniteit verbetert. Voor netwerktechnologie en de veiligheid moet Europa niet afhankelijk worden van de VS en China.

De Groenen staan voor de ‘ecologische modernisering’ van de economie. Ze willen een staatsfonds voor durfkapitaal. Ze pleiten voor eerlijke concurrentie en een Europees regelgevingskader voor platforms als Google en Facebook. Nieuwe technologieën, zoals kunstmatige intelligentie, moeten ten bate van de samenleving bevorderd worden.

De Groenen willen de digitale munt van de Europese Centrale Bank, aanvullend op contant geld. Burgers moeten een digitale identiteit krijgen, ook voor betalingen, zodat mensen niet in zee hoeven met commerciële betaalbedrijven.

De slogan van de liberale FDP is: ‘Nog nooit is er zo veel te doen geweest’. Ook hier een pleidooi voor landelijk dekkend internet, vast en mobiel. Het midden- en kleinbedrijf en particuliere huishoudens moeten vouchers krijgen om een deel van de kosten van nieuwe snelle breedbandverbindingen te dekken. 

De FDP bepleit een zogenoemd Duitslandportaal: een digitaal loket om burgers inzicht te geven in alle data die de staat over hen heeft. Duitsland moet van een achterblijver op het gebied van e-government uitgroeien tot een pionier op het gebied van ‘virtuele overheid’. Kunstmatige intelligentie moet daarbij helpen.

De rechts-populistische AfD eist de invoering van een digitale belasting op de omzet van digitale bedrijven. Digitalisering van de economie en maatschappij wordt gezien als kans, maar tegelijkertijd is de partij voorzichtig met het uitrollen van nieuwe technieken. Zeker als deze ook kunnen worden ingezet voor vrijheidsbeperkende maatregelen of surveillance. Naar 5G moet meer onderzoek en transparantie richting de burger komen. De partij is tegen een digitale munt.

Op uiterst links wordt vooral gepleit voor het uitrusten van scholen en leraren met digitale hulpmiddelen en landelijke glasvezelverbindingen. De partij betoogt in het verkiezingsprogramma dat de coronaperiode meer dan ooit heeft blootgelegd dat er ook een digitale kloof is tussen arm en rijk. Armere mensen met slechter internet waren minder in staat om deel te nemen aan de maatschappij. Die kloof wil Die Linke dichten.

Politieke beloftes

<p>Met het vertrek van Angela Merkel staat Duitsland op een politiek kruispunt in de geschiedenis. In zestien jaar en vier ambtstermijnen loodste de bondskanselier het land door een aantal grote internationale beproevingen, zoals de kredietcrisis, vluchtelingencrisis en nu corona. De Duitse economie is in haar tijd gegroeid, maar het tempo neemt af. De ingezette energietransitie is geldverslindend en vooral op digitaal vlak blijven Duitse bedrijven en overheden achter.</p><p>Die achterstand wekt verbazing. Want Duitsland heeft met zijn ingenieurskunst en innovatie wereldwijd nieuwe technologische standaarden gezet. Maar de meest succesvolle Duitse bedrijven zijn een eeuw oud. Digitalisering verandert onze economieën ingrijpend, met nieuwe verdienmodellen en manieren van werken en experimenteren. Dat schuurt met de Duitse cultuur van precisie, grondigheid en zekerheid. Veranderprocessen verlopen daardoor moeizaam.</p><p>Maar bedrijven en overheden moeten veranderen, anders spelen ze niet meer mee. Voor de opvolger van Merkel ligt daar dus zowel een kans als een uitdaging. Als het lukt om met een digitale én duurzame inhaalslag te maken, kan het land veel meer economisch potentieel ontketenen, en zijn leidende rol binnen Europa blijven waarmaken. </p>

Met het vertrek van Angela Merkel staat Duitsland op een politiek kruispunt in de geschiedenis. In zestien jaar en vier ambtstermijnen loodste de bondskanselier het land door een aantal grote internationale beproevingen, zoals de kredietcrisis, vluchtelingencrisis en nu corona. De Duitse economie is in haar tijd gegroeid, maar het tempo neemt af. De ingezette energietransitie is geldverslindend en vooral op digitaal vlak blijven Duitse bedrijven en overheden achter.

Die achterstand wekt verbazing. Want Duitsland heeft met zijn ingenieurskunst en innovatie wereldwijd nieuwe technologische standaarden gezet. Maar de meest succesvolle Duitse bedrijven zijn een eeuw oud. Digitalisering verandert onze economieën ingrijpend, met nieuwe verdienmodellen en manieren van werken en experimenteren. Dat schuurt met de Duitse cultuur van precisie, grondigheid en zekerheid. Veranderprocessen verlopen daardoor moeizaam.

Maar bedrijven en overheden moeten veranderen, anders spelen ze niet meer mee. Voor de opvolger van Merkel ligt daar dus zowel een kans als een uitdaging. Als het lukt om met een digitale én duurzame inhaalslag te maken, kan het land veel meer economisch potentieel ontketenen, en zijn leidende rol binnen Europa blijven waarmaken. 

Alleen een modern Duitsland kan aanjager van de Europese economie zijn. Als het niet goed gaat met Duitsland kan het niet goed gaan met Europa.

Modern Duitsland na Merkel

Merkels erfenis

Het digitale karrespoor

Haperende motor

Gründlichkeit hindert

Politieke beloftes

Lees ook deze verhalen over de Duitse verkiezingen:

Deel dit verhaal

Voor deze special maakten wij gebruik van de volgende bronnen: