Als de piek is bereikt, beginnen de speculaties over het dalen

‘Wanneer kom jij nu eindelijk eens een keer over de brug, Kazuo?’ In de schaduw van de Grand ­Tetons in Wyoming lijkt Christine Lagarde, president van de Europese Centrale Bank, haar Japanse ambtgenoot te willen overtuigen van de noodzaak van stevige rente­verhogingen. Hun Amerikaanse evenknie Jerome Powell oogt alsof hij het volledig met haar eens is.

De drie treffen elkaar in augustus tijdens het jaarlijkse driedaagse symposium voor de moderne elite in Jackson Hole, ver weg van de financiële centra van de wereld. Het idee was ooit om daar in alle rust brede thema’s te kunnen bespreken. Zo was de editie van afgelopen zomer getiteld ‘Structurele veranderingen in de mondiale economie’.

Geen onderwerp waar het grote publiek nu voor warmloopt, maar elk jaar wordt het media­circus rondom het evenement groter. Alle serieuze beleggers en investeerders in de wereld willen weten wie er precies wat zegt. Want elke uitlating van ’s werelds belangrijkste centrale bankiers kan de financiële markten heftig in beroering brengen. Dat is de laatste jaren vaak gebeurd.

In augustus zijn de Federal ­Reserve en de ECB nog keihard ­bezig de hoog opgelopen inflatie in te dammen. Beide instellingen hebben hun beleidsrentes in een nooit eerder gezien tempo verhoogd, waardoor vooral de obligatiemarkt met gigaverliezen te maken kreeg.

Op zijn beurt blijft de Bank of Japan stoïcijns het gaspedaal indrukken. Daar was de inflatiepiek ook lang zo hoog niet en gouverneur Kazuo Uedo wil niet op zijn geweten hebben dat hij de eindelijk een beetje in beweging komende Japanse economie de nek omdraait met een te straf monetair beleid.

Inmiddels weten we dat Powell in juli al zijn laatste stap heeft gezet en dat Lagarde na Jackson Hole nog één keer de rente meende te moeten verhogen. Ze bleven vervolgens vooral zeggen dat de inflatie nog niet overwonnen is en dat hun tarieven lang op een plateau zullen blijven liggen.

Aangezien de geschiedenis uitwijst dat beleidsrentes altijd weer snel dalen als de piek eenmaal is bereikt, begonnen de markten al rap te speculeren op snelle renteverlagingen. Vorige week zei Powell inderdaad al dat het onderwerp de komende vergaderingen op de agenda komt te staan.

Tekst: Marcel de Boer

Van de blauwe vogel naar de grote onbekende

Veel ging weg toen Elon Musk vorig jaar oktober Twitter in handen kreeg. Het bestuur uiteraard, de beursnotering en ook duizenden medewerkers die ontslag kregen. En daarna moest dus ook de naam verdwijnen. Musk kondigde op 23 juli de naamsverandering aan, en begon de dag erop met het vervangen van de vrolijke blauwe vogel door een futuristische X.

Prompt kelderde het aantal downloads van de app, want niemand zocht op X. Daar haalde Musk bakzeil en voegde ‘voorheen Twitter’ toe aan de omschrijving, waarna de downloads weer toenamen. Ook in de media wordt die omschrijving nog steeds gebruikt, hoewel die al begint weg te ebben.

De voorkeur van Musk voor de letter X gaat al ver terug. In maart 1999 zette hij X.com, een onlinebank en investeerde er $12 mln in. ‘Een naam met een pornografische bijklank’, schreef Ashlee Vance in zijn biografie over Musk. X.com werd na een fusie Paypal en toen die werd opgeslokt door eBay in 2002, incasseerde Musk na belastingen $180 mln.

Daarna dook de X op bij Tesla. En bij zijn ruimtevaartbedrijf SpaceX. Bij Tesla wilde Musk na Model S en X ook een E om ertussen te plaatsen. Dat feest ging niet door toen Ford die merknaam al bleek te hebben. Het werd de Tesla Model 3.

De X kwam ook terecht in de naam van zijn in 2020 geboren zoon X Æ A-12. De X staat voor de onbekende variabele, aldus de ouders. Ze moesten van de staat Californië de naam nog aanpassen vanwege de niet-toegestane cijfers (een vliegtuigtypenummer). De Æ – AI afgekort in elfentaal – bleef, net als de X.

De naamsverandering van Twitter in juli, een unicum voor een socialemediabedrijf, riep verdeelde reacties op. Menigeen plengde tranen over de kille X in plaats van de gezellige blauwe vogel, waarvan het originele ontwerp dateert van 2012. ‘Het heeft een prettige vorm en ik denk dat dat mensen aansprak’, zei een van de drie ontwerpers toen Musk de vogel van de gevel haalde.

Het is voor Musk niet alleen een naamsverandering. Het zal hem een aardige duit gekost hebben, terwijl X de inkomsten ziet kelderen door weglopende adverteerders. Voor hem is Twitter meer dan een praatkanaal met advertenties. Hij ziet een alles-in-een-app voor zich met handel, betalingen en andere diensten, zoals de recent toegevoegde chatbot Grok van zijn AI-bedrijf met de naam xAI. Of die omvorming hem lukt, is nog de grote onbekende.

Tekst: Jasper Houtman

Zelfs de ChatGPT-baas ziet de keerzijde van de AI-revolutie

Kunstmatige intelligentie gaat alle aspecten van ons leven beïnvloeden, zei ceo Sam ­Altman van ChatGPT-maker ­OpenAI in mei tegen Amerikaanse senatoren. Hij getuigde voor een commissie over de impact van dit soort taalmodellen.

Hij sprak langzaam en nadrukkelijk toen hij ook waarschuwde voor de gevaren: ‘Als het fout gaat met deze taalmodellen, gaat het goed fout. Wij vragen aandacht voor de noodzaak van regulering van de krachtige technologieën.’ Ook, zo voorspelde hij, is de invloed op de banenmarkt groot. Overheden moeten de maatschappij daarop voorbereiden, aldus Altman.

Zijn getuigenis tekent de revolutie die dit jaar uitbrak. ChatGPT kwam eind 2022 online en is het eerste grootschalige taalmodel waarmee de wereld kennismaakte. Inmiddels komen er bijna elke dag nieuwe modellen op de markt. Bedrijven integreren die in hun processen en tekstschrijvers, programmeurs en vertalers voelen de gevolgen al.

Overheden, de Europese Commissie voorop, proberen met nieuwe regels greep te houden op die technologieën, met als sluitstuk dit jaar de AI-wet waarover recentelijk een akkoord werd bereikt. De twee kanten van AI die Altman zelf benoemde — die van de mensheid nieuwe mogelijkheden bieden en de risico’s van te machtige machines — blijven tot onrust leiden. Zo riepen in maart 1100 techprominenten vergeefs op tot een pauze in de snelle AI-ontwikkelingen vanwege het potentiële gevaar.

Ook binnen de muren van Open­AI vechten het belang van veiligheid en dat van snelheid om prioriteit. Eigenlijk is OpenAI een stichting, maar daaronder hangt een bedrijf met winstoogmerk. Het stichtingsbestuur heeft de taak te waken over het maatschappelijke doel — slimme techniek maken die de mensheid helpt— maar intern is er druk om de concurrentie voor te blijven.

Toen medewerkers vorige maand aan de bel trokken dat een nieuw model waaraan ze werkten zo krachtig was dat ze ervan schrokken, trapte het bestuur op de rem, meldde Reuters. Het stuurde Altman de laan uit. Hij zou hen daar niet goed over hebben geïnformeerd.

Microsoft bood Altman en zijn team onderdak, waarop OpenAI het bestuur deels verving en hem weer aannam. Inmiddels bouwt het bedrijf dus verder. En wacht de wereld in 2024 wellicht opnieuw een verrassing.

Tekst: Ardi Vleugels

Prigozjins privéleger jaagt het Kremlin de stuipen op het lijf

Leden van de Russische privémilitie Wagner laden in de avond van de 24ste juni een tank op een oplegger in Rostov aan de Don en blazen de aftocht. Hun vertrek uit het militaire hoofdkwartier in de Zuid-Russische stad markeert het einde van de kortstondige rebellie van de huurlingen tegen president ­Vladimir Poetin.

De Wagnerianen hebben het hoofdkwartier eerder dat etmaal op bevel van huurlingenleider ­Jevgeni Prigozjin bezet. Het is de uitbarsting van een al langer sluimerend conflict tussen Prigozjin, veroordeeld crimineel en voormalig beschermeling van president Vladimir Poetin, en het Russische ministerie van defensie.

Het reguliere Russische leger grossiert op dat moment in nederlagen in Oekraïne. De huurlingen van Wagner boeken wel een succes. Ze veroveren, ten koste van grote verliezen, de stad Bachmoet in het oosten van Oekraïne. Prigozjin vindt dat hij wordt tegengewerkt door het leger en minister Sergej Sjojgoe van defensie. Directe aanleiding voor de rebellie zijn volgens Prigozjin beschietingen van Wagner-posities door Russische artillerie. Wagner zweert wraak: de huurlingen bezetten Rostov aan de Don en rukken in hoog tempo op naar Moskou. Pogingen om ze onderweg tegen te houden, mislukken.

De troepen van het privéleger naderen de hoofdstad tot op 200 kilometer. Hun snelle opmars zorgt voor paniek in het Kremlin. Poetin noemt Prigozjin een landverrader die Rusland een mes in de rug steekt. De wereld houdt even zelfs rekening met de val van de Russische president, maar die blijft uit. Na bemiddeling door de Wit-Russische machthebber Aleksandr Loekasjenko trekken de Wagnerianen zich onverwacht terug naar hun bases. Prigozjin wordt niet vervolgd en belooft naar Wit-Rusland te verkassen. De

Wagner Groep moet ontmanteld worden. Maar lang blijft Prigozjin niet in Wit-Rusland. Twee maanden na de opstand is hij opeens dood. Het vliegtuig waarin hij zit, crasht ten noordwesten van Moskou. Er gaan geruchten dat het is neergeschoten, maar Poetin ontkent. Dat hij Prigozjin uit wraak heeft laten ombrengen, is volgens het Kremlin een ­‘absolute leugen’. De kans dat de waarheid ooit boven tafel komt is klein.

Tekst: Jean Dohmen

Verzet begon niet met grote woorden maar met kleine blokkades

Alsof het al jaren niet geregend heeft en de hemel dan ineens openbreekt: de man op de foto lacht vol ontlading. Zijn ruimvallende regenjas en vissershoedje suggereren dat hij voorbereid was op de feestelijke druppels. De groene vlag achter hem geeft een aanwijzing over wat hij hier doet. De cirkel en de zandloper zijn het logo van actiegroep Extinction Rebellion.

De man is een van de vele klimaatactivisten die afgelopen jaar de A12-snelweg in Den Haag bezetten. Daar stonden zij regelmatig tegenover waterkanonnen van de politie. Vrij naar Remco Campert: verzet ­begon niet met grote woorden maar met kleine blokkades. Waar het eerst om enkele tientallen activisten ging, deden er bij de acties in september duizenden mensen mee. Zij blokkeerden vanaf zaterdag 9 september de A12 onafgebroken tot er naar hen geluisterd werd. Hun eis: het afbouwen van de subsidies op fossiele brandstoffen.

De snelwegbezetters konden niet bij iedereen op sympathie rekenen. Critici hekelden de last waarmee zij het reeds overvraagde Haagse politiekorps opzadelden en stelden hun definitie van fossiele subsidies aan de kaak. Uiteindelijk kwam minister voor Klimaat en Energie Rob Jetten zelf met een sommetje. Hij schatte dat de staat fossiele brandstoffen voor zo’n €40 mrd bevoordeelt. Een bedrag waarvan hij zelf wellicht geschrokken is: eerder ging het kabinet uit van iets meer dan €4 mrd.

De bezetters kregen wel hun zin, min of meer althans. De blokkades werden afgeblazen, nadat de Tweede Kamer een motie had aangenomen om afbouwscenario’s van de subsidies te onderzoeken. Bij de klimaattop in Dubai afgelopen maand smeedde minister Jetten een coalition of the willing die moet gaan kijken of de subsidies die uit internationale afspraken voortkomen, zoals de vrijstelling van accijns op brandstof voor de luchtvaart, verminderd kunnen worden.

Anderzijds: het is de vraag of een nieuw kabinet de onderzochte scenario’s zal overnemen. En ook is het de vraag wat er van de internationale agenda terechtkomt. In 2009 hadden de grote economieën van de G20 eigenlijk al toegezegd te stoppen met fossiele subsidies. Anno 2023 blijkt dat besluit dus opnieuw genomen te moeten worden.

Wie weet, is Extinction Rebellion volgend jaar dus wel weer terug — misschien zelfs met dezelfde eis.

Tekst: Marceline Bresson

Ralph Hamers prepareert ‘beste paard van stal’

Het is nog geen tien dagen geleden dat UBS het tegen zijn ondergang vechtende Credit Suisse heeft overgenomen en Ralph Hamers, de vertrekkende ceo van UBS, kent zijn plaats al. Galant doet hij bij de persconferentie van 29 maart de boord goed van het overhemd van zijn opvolger ­Sergio Ermotti.

De aanstelling van de topbankier Ermotti ten koste van Hamers is echt ‘geen Zwitserse ­oplossing’, benadrukt Colm Kelleher, de Ierse voorzitter van de raad van commissarissen van de zojuist ­gecreëerde Zwitserse bankmoloch. Toch blijft die indruk hangen.

De overname — officieel een fusie trouwens — van Credit Suisse door zijn sterkere buurman komt tot stand onder druk van de Zwitserse overheid, de nationale financiële toezichthouder en de Europese Centrale Bank. Die zouden, zo schrijven internationale media later, hebben aangedrongen op de aanstelling van Ermotti, een keiharde bankier van de oude stempel. En niet onbelangrijk: een Zwitser.

Op het moment dat hij daar aan tafel glimlacht naar zijn behulpzame voorganger, lijkt Ermotti een schier onmogelijke taak te hebben aangenomen. Het net aangekochte Credit Suisse heeft in 2022 zijn grootste nettoverlies geboekt sinds de financiële crisis van 2008 en de bank ziet beleggers en klanten vluchten naar de uitgang. Dit ondanks een telefooncampagne van het management waarin het meer dan 10.000 klanten persoonlijk belt om hen over te halen alsjeblieft te blijven. De aandelenkoers daalde in het jaar voorafgaand aan de overname met 88,9%.

Maar Ermotti gaat voortvarend aan de slag, en met harde hand. Meer dan de helft van de 45.000 personeelsleden van Credit Suisse kan op korte termijn zijn koffers pakken. Voorheen toonaangevende kantoren, zoals die in Londen, sluiten de deuren. In de eerste helft van dit jaar maakt moeder UBS voor het eerst in zes jaar een verlies, mede door de extra integratiekosten van €2 mrd.

Toch zien beleggers weer licht gloren aan de horizon. De beurskoers van UBS is sinds de overname van Credit Suisse sterk gestegen. Steeds meer stemmen gaan op dat president-commissaris Colm Kelleher toch gelijk had toen hij Ermotti bij de persconferentie in maart het ‘beste paard van stal’ noemde.

Tekst: Mathijs Rotteveel

Vrede in het Midden-Oosten lijkt verder uit zicht dan ooit

Zwaarbewapende Hamasstrijders breken in de vroege ochtend van zaterdag 7 oktober door het hek dat de dichtbevolkte Gazastrook scheidt van Israël. Ze vallen nabijgelegen steden, dorpen, politiebureaus en legerbasissen aan, doden meer dan 1200 Israëliërs en gijzelen ongeveer 240 mensen. In hun kielzog breken ook tientallen Palestijnse burgers uit de Gazastrook door het door hen zo gehate hek heen. Op één video, waarop te zien is hoe de bulldozer het hek neerhaalt, roept een Palestijnse man uitgelaten: ‘Allahu ­Akbar (God is de grootste)! Rust in vrede, muur!’

Maar vrede in de regio lijkt verder weg dan ooit tevoren. Als de Israëlische premier Benjamin Netanyahu nog diezelfde ochtend Hamas de oorlog verklaart, beginnen de bombardementen en artilleriebeschietingen door de Israëlische luchtmacht en het leger op een gebied waar meer dan 2,2 ­miljoen Palestijnen wonen en dat ongeveer even groot is als de metropoolregio Rotterdam. Inmiddels zijn er meer dan 20.000 doden gevallen in de enclave, waaronder een geschatte 8000 gedode Hamasstrijders, en meer dan 52.000 gewonden in het gebied, volgens het ministerie van volksgezondheid in de Gazastrook, dat onder controle staat van de radicaal islamitische Hamas.

Door bemiddelingspogingen van de Verenigde Staten en Qatar tussen Israël en Hamas zijn er tijdens een zesdaags staakt-het-vuren zo’n 110 Israëlische en buitenlandse gijzelaars, waaronder de Nederlands-Israëlische Ofir Engel, vrijgelaten uit de Gazastrook door Hamas, in ruil voor de vrijlating van 240 Palestijnse vrouwen en kinderen die vastzaten in Israëlische gevangenissen.

Maar, ondanks de internationale druk, lijkt een einde in de oorlog tussen Israël en Hamas nog lang niet in zicht. Ook is het onduidelijk wat er met de Gazastrook gaat gebeuren als de oorlog is afgelopen. Intussen verhevigen de schermutselingen tussen het Israëlische leger en de door Iran-gesteunde Hezbollahmilitie aan de Israëlische noordgrens met Libanon zich met de dag. En maakt, volgens verschillende ­Israëlische media, het oorlogskabinet van Netanyahu zich klaar voor de volgende oorlog zodra de strijd met Hamas ergens in 2024 ten einde zou zijn.

Tekst: David de Jong

Een telefoon als symbolische middelvinger van China

Presentaties van nieuwe ­telefoons zijn al lang geen nieuwswaardige evenementen meer. Een nog net iets betere camera, of een platte hoek in plaats van een ronde: er is weinig spannends meer aan. Maar toen het Chinese telecombedrijf Huawei eind september, zonder enige ruchtbaarheid vooraf, zijn Mate 60-telefoon lanceerde, was de wereldwijde consternatie weer ouderwets. Niet omdat het apparaat nou zo vernieuwend is, maar vooral omdat de telefoon niet heel slecht is.

Dankzij een nieuwe, in China zelf geproduceerde processor bleek de telefoon qua functionaliteit prima mee te kunnen met de nieuwere modellen van bijvoorbeeld Apple’s iPhones of de Galaxy-telefoons van Samsung. Het maakte van de telefoon een symbolische Chinese middelvinger richting de Verenigde Staten en hun bondgenoten. Die doen er namelijk al een paar jaar van alles aan om China op een technologische achterstand te houden.

De Amerikaanse overheid kondigde al snel een onderzoek aan naar de herkomst van de processor, Kirin 9000S geheten. Vast staat dat producent Smic, de grootste en belangrijkste halfgeleiderfabrikant van China, hiervoor onder meer deep uv-apparaten van de Veldhovense chipmachinemaker ASML heeft gebruikt. Een alternatief voor die lithografiemachines, die al jaren zonder problemen aan het bedrijf werden verkocht, is er immers niet of nauwelijks.

Of de presentatie van de Mate 60 er de directe aanleiding voor was, is onwaarschijnlijk, maar een maand na de presentatie van de telefoon kwam de Amerikaanse overheid met nieuwe beperkingen op de verkoop van chiptechnologie aan China. Met daarin een onaangename verrassing voor ASML én de ­Nederlandse overheid. De Amerikanen bleken eenzijdig de export van ASML-machines naar specifieke fabrieken in China verder aan banden te leggen. Eerder in het jaar had Nederland nog in samenspraak met de regering van president Joe Biden de regels voor verkoop van chiptechnologie aan China aangescherpt. Maar nog voor die regels goed en wel van kracht waren, gooiden de Amerikanen er dus eigenhandig nog een schepje bovenop. Nederland is daarmee de facto de zeggenschap over de export van Nederlandse chiptechnologie kwijt.

Tekst: Sandra Olsthoorn

Om het fenomeen Taylor Swift kan niemand meer heen

De datum is 7 augustus. In een uitverkocht stadium vlak bij Los Angeles zingt Taylor Swift meer dan 70.000 duizend van haar fans toe. Swift had er toen al drie dagen met shows in hetzelfde stadion opzitten. Twee optredens volgen dan nog.

De zes shows zijn het einde van het Amerikaanse gedeelte van The Eras Tour. Een muzikaal spektakel waar Swift in drie uur de hoogtepunten uit haar carrière nog eens langsloopt want — zoals haar fans weten — elk album kwam met een eigen tijdperk. Het ene werd gedomineerd door glitterende pasteljurkjes, de ander door klassiek roodgestifte lippen.

Eras is haar eerste tournee na de coronatijd. Het is ook haar eerste tour sinds ze begon met het heropnemen van haar oudere platen. De masterrechten van haar oude albums werden zonder haar toestemming doorverkocht aan Scooter Braun, een van haar aartsvijanden. Dat kon ze niet verkroppen. Om de controle over haar muziek terug te krijgen neemt ze die nu één voor één opnieuw op.

2023 is zonder twijfel het jaar van Taylor Swift. Niet gek dus dat het magazine Time haar uitriep tot persoon van het jaar. Ze schreef record na record op haar naam. Niet eerder had een vrouw zoveel nummer 1-albums als Swift. Niet eerder gingen zoveel mensen naar een concert van een vrouwelijke artiest en niet eerder stond een vrouw met zoveel albums in de Billboard top 100.

Die records leverden haar niet alleen meer aandacht op. Ook keiharde dollars. Swift werd dit jaar volgens een berekening van Bloomberg miljardair. De economie profiteerde mee van haar succes. Fans die concerten bezochten, gaven nog eens honderden euro’s uit aan bijpassende merchandise, eten, hotelovernachtingen en zelfs vliegtickets. Zo berekende Bloomberg Economics dat Swifts huidige tour het Amerikaanse bruto binnenlands product (bbp) $4,3 mrd aan extra inkomsten oplevert. Volgens de Federal Reserve Bank van Philadelphia heeft Swift met haar concertreeks in die stad eigenhandig de toerismesector daar uit het slop getrokken. Het toont de populariteit van Swift, maar ook de kracht van vrouwelijke consumenten. Nu vrouwen meer werken en minder kinderen krijgen, houden ze meer geld over. Vinden zij massaal iets leuk, dan is hun effect op de economie groot.

Tekst: Jildou Beiboer

En toen wist Nederland het: het tijdperk-Rutte is voorbij

Het zou een spannende dag worden. Op maandag 10 juli moest Mark Rutte zich verantwoorden voor de val van het kabinet, de vrijdag ervoor. Tijdens het weekend werd duidelijk dat de voltallige oppositie werkte aan een motie van wantrouwen tegen de reeds demissionaire premier. Dat zou tot de unieke situatie kunnen leiden dat de man die dertien jaar minister-president was geweest, per direct het Torentje zou moeten verlaten. Een afgang.

Niet uitgesloten was, dat D66 de motie zou steunen. De progressief-­liberalen waren woedend dat de VVD het kabinet had laten klappen op het onderwerp migratie. Het kabinet met een stevige D66-vingerafdruk, zoals een royaal klimaatbeleid, wilden ze graag behouden.

Maar Rutte nam die maandag de regie direct in handen en gaf het debat over de kabinetsval een geheel nieuwe wending. Tot verrassing van vrijwel iedereen sprak hij historische woorden: ‘Gisterochtend heb ik het besluit genomen dat ik niet opnieuw beschikbaar ben als lijsttrekker van de VVD. Bij het aantreden, na de verkiezingen, van een nieuw kabinet, zal ik de politiek verlaten. Ik heb gistermiddag mijn partijvoorzitter en ­fractievoorzitters daarvan op de hoogte gesteld. Dat is mijn persoonlijke afweging, die losstaat van de ontwikkelingen van de afgelopen weken.’

Nederland wist het — en ook ver daarbuiten, want het werd internationaal opgepikt: het tijdperk-Rutte is voorbij. In de Tweede Kamer was meteen de lont uit het kruitvat en in plaats van een fel debat, kwamen er warme herinneringen en anekdotes. In talkshows nam het grote analyseren een aanvang: hoe moet de periode-Rutte worden geduid? Het Jeugdjournaal interviewde kinderen die nooit een andere premier hadden meegemaakt dan Mark.

Rutte werd als partijleider opgevolgd door Dilan Yesilgöz. Zij brak meteen met de lijn-Rutte om de PVV uit te sluiten. Mede daardoor groeide de PVV in de peilingen, want kiezers beseften dat een stem op Geert Wilders niet langer een weggegooide stem is. Bij de verkiezingen was de PVV de winnaar en de VVD de verliezer. Een strenger migratiebeleid — de inzet van de kabinetsval — is een stuk waarschijnlijker geworden, dat dan weer wel.

En Rutte zelf? Lange tijd heeft hij gezegd na zijn premierschap het onderwijs in te willen, maar hij maakt goede kans op een internationale topfunctie: secretaris-generaal van de Navo.

Tekst: Cor de Horde