Bikker concludeerde onlangs in de Tweede Kamer dat Nederland getuige is van ‘een treinramp in slow motion’. De wet mag van haar teruggedraaid worden. Daarvoor vindt zij steun bij partijen als de SP en het CDA. Is de legalisering inderdaad zo mislukt dat het beter is het online gokken weer te verbieden? Of heeft de wet last van kinderziektes en tekortkomingen te repareren zijn?

De legale onlinegokmarkt is op 1 oktober 2021 van start gegaan met tien aanbieders die van de Kansspelautoriteit een vergunning hadden gekregen. Inmiddels hebben 27 aanbieders zo’n vergunning, waarvan er 21 actief zijn. Het brede publiek zag vooral de tsunami van gokreclames die na de openstelling van de markt op gang kwam. Tot 1 juli van dit jaar, toen een groot deel van de reclames werd verboden, spendeerden de gokbedrijven zo’n €270 mln aan reclame. Bij het overgrote deel van de Nederlanders, dat niet gokt, leidde dat tot veel ergernis.

Gokverslaving

De verslavingszorg is bezorgd en vreest dat door de reclamegolf de markt explosief is gegroeid. Toename van het aantal spelers leidt onvermijdelijk tot toename van het aantal mensen met een gokverslaving. Groei van de markt was bovendien niet de bedoeling van de legalisering. Het ging om het verhuizen van gokkers van illegaal naar legaal aanbod.

Cijfers over verslaving ontbreken. Ladis, dat die cijfers verzamelt, is door privacybeslommeringen een aantal jaren uit de lucht geweest. Bovendien duurt het volgens de verslavingszorg jaren voordat mensen hun gokverslaving onderkennen en hulp zoeken.

De KSA meet ieder half jaar een aantal andere indicatoren. Uit de jongste editie van de Kansspelmonitor blijkt dat de opbrengst van de gokbedrijven in het jaar tot en met juli 2023 met 17% is toegenomen. Die opbrengst wordt gemeten in brutospelresultaat, oftewel de spelersinleg minus de uitgekeerde winst. De branche is dit jaar op weg naar een opbrengst van ruim €1,4 mrd. Het aantal spelersaccounts groeide met 47% tot 826.000.

Dat duidt op een uitdijende groep gokkers. In het afgelopen half jaar waren het er zo’n 676.000 of 4,7% van de volwassen bevolking. Sommige spelers hebben meerdere accounts, dat verklaart het verschil tussen dit cijfer en het aantal accounts. Onder de spelers zijn ook veel nieuwkomers: mensen die voor de legalisering niet speelden. Op basis van een dataset van onderzoeksbureau GfK schat de KSA dat zo’n 62% van de huidige spelers dat niet deed voordat de markt open ging.

Op dat percentage valt wel wat af te dingen, want de enige GfK-cijfers die beschikbaar zijn voor vergelijking, hebben betrekking op de laatste vier maanden voordat de markt in 2021 werd opengesteld. Misschien speelden de huidige spelers in die periode niet, maar in eerdere periodes wel. Dat neemt niet weg dat het beeld van snelle groei van het aantal nieuwe spelers overeind blijft. Het zijn er waarschijnlijk toch enkele honderdduizenden.

Walvissen

Al die spelers lijden maandelijks gemiddeld een verlies van €170, blijkt uit de KSA-monitor. Volgens Tony van Rooij, onderzoeker van het Trimbos Instituut, geeft dat gemiddelde een vertekend beeld van de problemen. ‘De goksector heeft een asymmetrisch verdienmodel. Een klein deel van de klanten levert een groot deel van de opbrengst. De walvissen — zoals ze in de gokindustrie worden genoemd — lijden veel grotere verliezen dan het gemiddelde.’

Een extra zorg is de groep jongvolwassenen — mannen vooral — in de leeftijd van 18 tot 24 jaar. Uit de cijfers van de KSA is af te leiden dat deze leeftijdsgroep relatief meer gokt dan andere leeftijdsgroepen. Volgens Floor van Bakkum van Jellinek — een van de grootste instellingen in Nederland voor verslavingszorg — is dit een extra kwetsbare groep. ‘Mensen van deze leeftijd hebben minder controle over hun impulsen. Als ze op deze leeftijd een verslaving oplopen, hebben ze daar waarschijnlijk hun hele leven last van.’

Ook René Jansen, voorzitter van de Kansspelautoriteit, constateert dat de markt sneller is gegroeid dan vooraf werd aangenomen. Een groot deel van de verklaring is de reclamegolf. ‘Er werd zo massief reclame gemaakt dat daar een aanzuigende werking vanuit is gegaan.’ Hij heeft de politiek van te voren gewaarschuwd, maar dat heeft niet geholpen. Het kabinet heeft destijds besloten om nauwelijks beperkingen op te leggen aan gokreclames. ‘Terugkijkend is dat jammer, maar het is niet anders.’

Groeimarkt

Is het beleid daarmee mislukt? ‘Het beleid is nooit geweest dat de groep gokkers niet groter mag worden’, zegt Jansen van de KSA. ‘Overal in de wereld is de onlinegokmarkt een groeimarkt. Doel van de wet is het creëren van een aantrekkelijk aanbod in een veilige omgeving.’ Hij wijst er in dit verband op dat een belangrijkste doelstelling van het beleid — dat minstens 80% van de gokkers legaal speelt — is gerealiseerd. De zogenoemde kanalisatiegraad bedraagt inmiddels 93%.

Overigens speelt de toestroom van nieuwe spelers daarbij een belangrijke rol. Die spelen vrijwel allemaal legaal. ‘Het kanalisatiebeleid is succesvol door veel meer mensen aan het gokken te krijgen’, zegt Tony van Rooij van het Trimbos-instituut. ‘Mensen die bovendien niet echt goed beschermd worden.’

Met deze laatste opmerking duidt Van Rooij op een recent rapport van de KSA. Daarin constateert de toezichthouder dat gokbedrijven hun zorgplicht onvoldoende naleven. De wet draagt hen op om maatregelen te nemen om overmatig gokken te signaleren en tegen te gaan. Uit het rapport blijkt dat de gokbedrijven hun preventiebeleid allemaal op hun eigen manier inrichten en dat dat nog te vaak niet goed gaat. Een voorbeeld is dat gokbedrijven spelers ‘s nachts vaak niet in de gaten houden.

Gokbedrijven zijn verplicht om hun preventiemaatregelen te laten toetsen door verslavingsdeskundigen. ‘Maar gokbedrijven kiezen zelf een verslavingsdeskundige uit en betalen die. Het is alsof je je eigen examinator meeneemt naar het rijexamen’, zegt Van Rooij.

Ongelukkige keuze

‘Het probleem is dat de wet gokbedrijven toestaat om zelf invulling te geven aan hun zorgplicht’, zegt Van Bakkum van Jellinek. ‘De aanbieders vullen het in op de manier die voor hen het handigst is.’ Ook de sector zelf vindt de regels te vaag. ‘De open norm die de aanbieders zelf in moeten vullen, is een ongelukkige keuze, zeker in een situatie van heftige concurrentie’, zegt Peter-Paul de Goeij, directeur van Noga, de organisatie van buitenlandse gokbedrijven in Nederland. ‘Wij pleiten al langer voor heldere normen en regels.’

De Kansspelautoriteit gaat zijn eigen beleidsregels aanscherpen: de gokbedrijven moeten straks spelers permanent volgen, probleemspelers blokkeren totdat er contact is geweest en niet alleen letten op inzet, maar ook op speelduur. Minister Franc Weerwind van Rechtsbescherming studeert op een speellimiet. Maar waar moet die grens liggen? De ene speler is immers de andere niet. Een miljonair kan veel meer verspelen dan iemand met een modaal salaris.

Daar komt nog bij dat een speler de limiet eenvoudig kan ontwijken door naar een andere aanbieder te gaan. Een overkoepelende speellimiet voor alle aanbieders dus? Technisch te ingewikkeld en in strijd met de privacywetgeving, meent de sector. Een standpunt dat ook minister Weerwind al eens heeft ingenomen in de Tweede Kamer. Nationaal rapporteur verslavingen Arnt Schellekens adviseerde vorige week de regering het toch maar te doen. En een liefst niet al te hoge limiet voor iedereen. Jammer voor de miljonairs, maar beter voor de kwetsbare gokkers.

‘Het was beter geweest om het niet te veel aan de gokbedrijven over te laten’, zegt Van Bakkum van Jellinek terugkijkend op de afgelopen twee jaar. ‘Een deel van de gokbedrijven is misschien wel van goede wil, maar de concurrentiestrijd leidt tot een race naar de bodem. Het bombardement met reclame en een niet goed werkende zorgplicht hebben nu al veel schade aangericht. Dat maakt reparatie lastiger.’ Maar repareren moet. Terugkeer naar de illegaliteit is niet de oplossing, vindt Van Bakkum.

Ook Jansen van de KSA wijst op de risico’s van illegaliteit. Vóór de legalisering was er geen bescherming. Illegale sites vroegen spelers een vinkje te zetten bij de leeftijdsindicatie zonder te controleren of een speler wel echt 18 was. ‘Nu hebben we een uitgebreide identificatie. Spelers worden beter beschermd’, zegt Jansen. ‘Die bescherming raak je kwijt als gokken weer illegaal wordt.’