Als het aan de techreuzen ligt, leven we binnenkort in digitale parallelwerelden. Maar volgens wetenschapsjournalist Christoph Drösser verschillen de meningen nogal over wat het metaversum nu precies is. Wat hebben we daar te zoeken?
Het metaversum wordt the next big thing. Veel mensen in en buiten Silicon Valley zijn daarvan overtuigd sinds Mark Zuckerberg, oprichter van Facebook en ceo van Meta, dat in oktober 2021 aankondigde. Hij toonde een video van een cartoonversie van zichzelf, waarin hij in een gesimuleerde 3D-wereld de avatars van collega’s ontmoette. Het was nog in scène gezet, maar zulke virtuele ontmoetingen zullen in de toekomst realiteit worden. Ondernemingen die met sociale media nu al miljarden dollars binnenharken, hopen dat een groot deel van ons leven – en hun business – zich straks in dergelijke werelden zal afspelen. ‘Het is het volgende hoofdstuk van het internet,’ aldus Zuckerberg.
Het metaversum is een tamelijk vaag begrip; iedereen verstaat er iets anders onder. De term werd al in 1992 bedacht door de schrijver Neal Stephenson, die in zijn roman Snow Crash een digitale parallelle wereld beschrijft. En als je het begrip metaversum wat ruimer definieert, leven op dit moment al miljoenen mensen een groot deel van hun leven in zulke virtuele werelden.
'Het metaversum is een consistente en persistente virtuele ruimte’, is de definitie van Frank Steinicke, hoogleraar human-computerinteraction aan de Universiteit van Hamburg. ‘Consistent’ betekent dat de ruimte er voor alle mensen die haar met hun digitale avatar betreden hetzelfde uitziet. En ‘persistent’ betekent dat ook als je je mobiele telefoon of VR-bril uitzet, het leven in het metaversum doorgaat. De virtuele ruimte versmelt met de fysieke werkelijkheid als je bijvoorbeeld het geld dat je in het echte leven hebt verdiend in het metaversum uitgeeft of omgekeerd.
Verschillende games, als Minecraft en Fortnite, voldoen aan deze definitie. Samen hebben deze drie meer dan 400 mln actieve gebruikers, die de platforms met een smartphone, tablet of desktop bezoeken. De belangrijkste attractie van de platforms is natuurlijk de videogame, maar je kunt er ook eigen werelden en games programmeren. Bovenal hebben zich rond deze games communities gevormd.
Corona
Het hele idee van het metaversum heeft door de coronapandemie een geweldige impuls gekregen. Tijdens de lockdown moesten mensen online met collega’s communiceren en ontdekten ze dat een videoconferentie een informeel gesprek in de kantine maar in beperkte mate kan vervangen. In de metaverse, was de voorspelling, zou een praatje in de virtuele kantine bijna net zo aanvoelen als in het echt.
Verschillende artiesten hebben concerten in het metaversum gegeven. Vooral het optreden van Ariana Grande in Fortnite was veel meer dan een traditioneel concert. De avatar van Grande zag eruit als een figuur uit de fantasiewereld en bewoog zich soepeltjes in het decor van de game. Gamers niet alleen een ‘skin’ van de artieste kopen en zo even in haar huid kruipen, maar zich ook met haar door de virtuele wereld bewegen. En tussendoor bovendien een paar aliens neerschieten, tenslotte is Fortnite een shooting game.
De eerste modebeurs, de Metaverse Fashion Week, vond in maart plaats. Digitale modellen showden er digitale mode die werd verkocht als blockchain based nft’s, digitale unica. Maar het zijn allemaal nog bescheiden experimenten.
Second life
Eén metaversum, bijna twintig jaar oud, heeft al een groter bereik. Toen die in 2003 werd opgericht, veroorzaakte dat heel wat opschudding, maar de laatste jaren horen we er weinig van: Second Life. Al bij de oprichting zag het platform er eigenlijk uit zoals Mark Zuckerberg zich zijn metaversum voorstelt. De digitale avatars van de gebruikers kunnen huizen bouwen, winkels openen en allerlei vrijetijdsactiviteiten ontplooien. Er wordt betaald met de naar de onderneming van de oprichter – Linden Lab – genoemde Linden-dollar, die tegen een vrij stabiele koers kan worden gewisseld voor echte dollars.
Al toen Second Life werd opgericht, bestonden er grote verwachtingen. Ondernemingen als Adidas, BMW en zelfs Deutsche Post zetten vestigingen op in deze virtuele wereld, maar uiteindelijk wist niemand er iets mee te doen. De Second Life-hype verdween even snel als hij gekomen was.
Maar Second Life is niet dood, zegt Philip Rosedale, een van de ontwikkelaars van dit ‘tweede leven’. Hij verliet Linden Lab in 2010, maar keerde onlangs terug, nu als adviseur. Nog steeds leven ongeveer een half miljoen mensen in het door hem geconstrueerde metaversum; daar verdienen en besteden ze hun Linden-dollars. Rosedale gelooft dat van het voorbeeld van Second Life veel te leren valt over metaversa.
Als hij zegt dat mensen in Second Life ‘leven’, meent hij dat. ‘Ze hebben om uiteenlopende redenen gekozen om voornamelijk in de virtuele wereld te leven en niet in de echte.’ Vrijwel helemaal afscheid nemen van de echte wereld en het zwaartepunt van je leven verleggen naar de virtuele: zo’n radicale stap zal altijd slechts door een kleine minderheid worden gezet.
Meubelboulevard
Als ondernemingen met nieuwe metaversa echt een massapubliek willen bereiken, moeten ze de nieuwe, digitale werelden verbinden met de oude, analoge wereld. Ze moeten activiteiten aanbieden die je parallel aan je normale leven kunt uitoefenen.
Mark Zuckerberg noemde bijvoorbeeld zakelijke besprekingen waarbij teamleden niet meer in hetzelfde kantoor zitten. Of digitale universiteiten waar de studenten niet alleen studeren via videoconferenties, maar ook meer interactieve vormen van onderwijs uitproberen: studeren aan Harvard en wonen in Passau wordt dan denkbaar.
Enorme mogelijkheden zijn er ook voor augmented reality, waarbij de virtuele de reële wereld overlapt. In de operatiekamer kan een chirurg bijvoorbeeld informatie op haar databril weergeven terwijl ze staat te opereren. Makelaars kunnen potentiële kopers ondersteunen met virtuele kopieën van huizen, zodat zij die thuis kunnen bekijken. Vervolgens kunnen de nieuwe eigenaars in virtuele winkels echte meubels bekijken en zich zo de tocht over de meubelboulevard besparen.
Deze toepassingen zijn maar eerste ideeën. Echte innovaties ontstaan pas als een metaversum zich opent voor zijn gebruikers en hen in staat stelt eigen ideeën uit te proberen. In het begin had ook het mobiele internet maar een paar simpele toepassingen. Pas na de opening van de appstores van Google en Apple, waar iedereen een app kan plaatsen, ging dat aantal in de miljoenen lopen.
Enorme markt
David Reid, hoogleraar kunstmatige intelligentie aan de Liverpool Hope University, voorziet een enorme markt voor deze toepassingen. En hij vreest dat in het metaversum de mogelijkheden voor misbruik alles zullen overtreffen wat we nu al van de sociale media kennen. ‘Wie dit controleert, heeft in feite controle over je hele werkelijkheid. Als je de hoeveelheid data die een bedrijf nu al op internet kan verzamelen, vergelijkt met wat ze in de metaverse kunnen verzamelen, dan is dat geen vergelijk.’ Wordt dan iedere stap die je in de digitale wereld zet, elk privégesprek, opgenomen, gelogd en vervolgens gebruikt om je persoonlijke profiel te perfectioneren? Overleeft in de metaverse überhaupt nog enige vorm van intimiteit en privacy?
Die kritiek horen ze bij Meta ook. Nick Clegg, de belangrijkste woordvoerder van het bedrijf, ontkent de monopolie-intenties van Meta in een essay uit mei 2022. ‘Er zal geen door Meta gerund metaversum zijn, zoals er ook geen Microsoft of Google Internet is,’ schrijft hij. De virtuele wereld van Meta zal er een zijn van vele. Over privacybescherming en privésfeer zegt Clegg: ‘De regels en veiligheidskenmerken van het metaversum zullen niet identiek zijn aan de huidige sociale netwerken.’ Hij zegt dat een particulier bedrijf geen gesprekken mag afluisteren, zoals Facebook dat nu doet. Men zal zich laten leiden door de regels en normen in het echte leven, zoals gebeurt in een café: een cafébaas luistert zijn gasten niet af, maar hij hoeft ook hun gesprekken niet te modereren of te onderzoeken op gevaarlijke inhoud.
Nieuwe wetgeving
Meta, Google, Microsoft en andere ondernemingen hebben de XR Association opgericht om de sociale gevolgen van het metaversum te onderzoeken. Maar critici zijn ervan overtuigd dat de regulering van deze nieuwe werelden niet aan de bedrijfstak zelf kan worden overgelaten. Zonder nieuwe wetgeving zal dat niet gaan.
Ook het mooiste metaversum doet de problemen van de echte wereld niet verdwijnen. Een Britse vrouw heeft al geklaagd in Horizon onzedelijk te zijn betast door andere avatars. En kan in het metaversum iedereen een huidskleur kiezen die hij of zij mooi vindt, of stoot je dan andere mensen voor het hoofd? Voorlopig worstelen de ontwikkelingsteams nog met de kinderziektes van de tweede realiteit. Minstens 40% van alle mensen wordt misselijk als ze korte tijd een VR-bril dragen – en tot nu toe is er voor dit probleem geen technische oplossing.
